Άρθρα Ουδείς Ακων Κληρονόμος - Αποδοχή και αποποίηση κληρονομιάς. Ανάλυση, παραδείγματα και δυνατότητες των κληρονόμων

Άρθρα
Ουδείς Ακων Κληρονόμος - Αποδοχή και αποποίηση κληρονομιάς. Ανάλυση, παραδείγματα και δυνατότητες των κληρονόμων

Νένα Π. Διονυσοπούλου, Δικηγόρος

Η ορθή απάντηση στην ερώτηση «να κάνω αποδοχή ή αποποίηση κληρονομιάς;» είναι «εξαρτάται από το περιεχόμενο και την χρηματική αποτίμηση του ενεργητικού και του παθητικού». Η ακόμα ορθότερη και ασφαλέστερη απάντηση προϋποθέτει γνώση βασικών κανόνων κληρονομικού δικαίου  που ξεπερνούν τις κληρονομικές τάξεις, τα είδη διαθηκών που αποδέχεται ο Αστικός Κώδικας και τις φορολογικές διατάξεις που διέπουν την φορολογία της κληρονομιάς. Στην παρούσα μελέτη θα αποπειραθούμε να κατηγοριοποιήσουμε τα ουσιώδη και την  πρακτική τους εφαρμογή .

Ι. Κληρονομιαία περιουσία

Αντικείμενο της κληρονομιάς αποτελούν όλες οι έννομες σχέσεις του κληρονομούμενου και οι οποίες επιδέχονται χρηματική αποτίμηση: δικαιώματα, υποχρεώσεις, προσδοκίες, έννομες καταστάσεις, περιουσιακής ή μη φύσεως, ακόμα κι αν τελούν υπό αίρεση ή προθεσμία, εκτός από εκείνες που αποσβήνονται με το θάνατο του κληρονομούμενου.

Η διάκριση των κληρονομητών από τις ακληρονόμητες έννομες σχέσεις έχει κυρίως πρακτική σημασία καθώς οι ακληρονόμητες αφενός δεν υπολογίζονται για τον καθορισμό των εξ αδιαθέτου μερίδων των κληρονόμων, αφετέρου εκφεύγουν από την εξουσία δανειστών/ εκτελεστών διαθήκης/ εκκαθαριστών κληρονομιάς/ κηδεμόνα σχολάζουσας κληρονομίας.

Στον παρακάτω πίνακα παρατίθενται οι σημαντικότερες έννομες σχέσεις:

	ΚΑΝΟΝΑΣ	ΕΞΑΙΡΕΣΗ
προσωποπαγείς (επικαρπία, οίκηση, ισόβια πρόσοδος, σχέση εργασίας ως προς το εργαζόμενο)	δεν κληρονομούνται
αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα σε περίπτωση θανάτου του δικαιούχου συζύγου, ανάκληση δωρεάς	δεν κληρονομείται	αν ασκήθηκε αγωγή προ του θανάτου σύμφωνα με το 1401 ΑΚ, η ανοιχθείσα δίκη συνεχίζεται από τους κληρονόμους ΣΗΜΕΙΩΣΗ – το μέρος της αύξησης της περιουσίας του κληρονομούμενου που αποδίδεται στο σύζυγο ο οποίος επιζεί ως συμβολή του στην αύξηση αυτή, δεν αποτελεί στοιχείο της κληρονομιάς και ως εκ τούτου δεν θεμελιώνουν δικαίωμα στο μέρος αυτό της περιουσίας του κληρονομούμενου ούτε οι κληρονόμοι, ούτε οι δανειστές.
χρησιδάνειο	δεν κληρονομείται	αν ασκήθηκε αγωγή προ του θανάτου, η ανοιχθείσα δίκη συνεχίζεται από τους κληρονόμους
εντολή και πληρεξουσιότητα	δεν κληρονομείται (για λόγους δημοσίας τάξεως)
οτιδήποτε με σύμβαση υπέρ τρίτου συμφώνησε ο κληρονομούμενος να δοθεί σε τρίτο (πχ σύμβαση ασφάλισης ζωής)	δεν κληρονομείται
ακίνητο υπό αναγκαστική απαλλοτρίωση που δεν ολοκληρώθηκε ως το θάνατο (δλδ η καταβληθείσα αποζημίωση)	κληρονομείται
πνευματικά δικαιώματα	κληρονομούνται
λοιπά δικαιώματα και υποχρεώσεις οικογενειακού δικαίου	δεν κληρονομούνται Άρα παύουν : - η γονική μέριμνα - υποχρέωση διατροφής προς ανιόντες/κατιόντες  αποσβέννυται εφόσον δεν αφορά παρελθόντα χρόνο	κληρονομείται η υποχρέωση διατροφής μετά από διαζύγιο ΜΟΝΟ ως προς τον υπόχρεο
χρησικτησία	δεν κληρονομείται	Ο κληρονόμος μπορεί να συνυπολογίζει το χρόνο χρησικτησίας του δικαιοπαρόχου του
εμπράγματα δικαιώματα	Κληρονομούνται (μαζί με τα βάρη και τις υποχρεώσεις τους)	Η αποπληρωμή δανείων που καλύπτονται με εμπράγματη ασφάλεια αποτελεί μέρος του παθητικού της κληρονομιάς και ενδέχεται να βαρύνει περισσότερους ή και διαφορετικούς κληρονόμους από τους τετιμημένους
ιδιότητα μέλους νομικού προσώπου	όπως προβλέπεται στο καταστατικό	στα σωματεία η ιδιότητα δεν κληρονομείται
μισθωτική σχέση	δεν κληρονομείται	απαιτείται ρητή – και συνήθως έγγραφη - συμφωνία των μερών
αυτοκίνητο	Κληρονομείται	επί πλειόνων αυτοκινήτων: βλ. ΠΟΛ.1042/28.2.1990
απαιτήσεις από εταιρική σύμβαση	κληρονομούνται
προνοιακά βοηθήματα	δεν κληρονομούνται
κινητά (αξίας), οικοσκευή	την οικοσκευή κληρονομεί ο/η επιζών σύζυγος	ΕΚΤΟΣ αν σε διαθήκη ορίζεται διαφορετικά, κατονομάζονται δηλαδή αντικείμενα και τετιμημένοι
εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων	Κληρονομούνται τόσο ως ενεργητικό όσο και ως παθητικό
Δάνεια (ο θανών είναι αρχικός οφειλέτης ή εγγυητής)	κληρονομούνται (ΠΡΟΣΟΧΗ : ο θάνατος του κυρίως οφειλέτη δεν απαλλάσσει τον εγγυητή)	Ο θάνατος του οφειλέτη – θανούντος διακόπτει τη διαδικασία των υπερχρεωμένων. Η προσωρινή διαταγή δε δεσμεύει (άρα οι κληρονόμοι θα ξεκινήσουν  - αν πληρούν τις προϋποθέσεις - τη διαδικασία εκ νέου στο όνομά τους) αντίθετα δεσμευτικό χαρακτήρα  έχει ο δικαστικός ή εξωδικαστικός συμβιβασμός που τυχόν επήρθε μεταξύ οφειλέτη αι πιστωτών προ της ημερομηνίας θανάτου.
κοινοί τραπεζικοί λογαριασμοί, αμοιβαία κεφάλαια και λοιπά τραπεζικά προϊόντα	εφόσον στο άνοιγμα των σχετικών λογαριασμών έχει τεθεί ο όρος του άρθρου 2 του Ν 5638/1932 δεν κληρονομούνται	αν δεν έχει περιληφθεί ο όρος του άρθρου 2 του Ν 5638/1932, οι κληρονόμοι διατηρούν αξίωση απόδοσης από τον συνδικαιούχο κατά ποσοστό ½ (ή ⅓, ¼ ανάλογα με τον αριθμό των συνδικαιούχων εκτός κι αν αποδείξουν την πραγματική αναλογία συμμετοχής στον κοινό λογαριασμό)

ΙΙ. Σύνταξη χηρείας 

Ο θάνατος του ασφαλισμένου ή συνταξιούχου λόγω γήρατος ή αναπηρίας αποτελεί παραγωγικό γεγονός, δηλαδή σύσταση αυτοτελούς δικαιώματος της συνταξιοδότησης των μελών της οικογενείας του, εφόσον πληρούνται οι λοιπές προϋποθέσεις του ασφαλιστικού νόμου.

Πρακτικά αυτό σημαίνει πως οι κληρονόμοι που επιλέξουν να αποποιηθούν την επαχθείσα σε αυτούς κληρονομιά διατηρούν ακέραιο το δικαίωμα να αιτηθούν και λάβουν σύνταξη.
Οφείλουμε να επισημάνουμε ωστόσο πως αν ο κληρονομούμενος είχε υποβάλει αίτηση απονομής σύνταξης εν ζωή και δικαιούται με τη σύνταξη και τη χορήγηση εφάπαξ βοηθήματος, τότε τα ποσά συντάξεων καθώς και το σχετικό εφάπαξ που οφείλονται για το χρονικό διάστημα από την υποβολή της αιτήσεως μέχρι και το θάνατο, αποτελούν στοιχεία της κληρονομιάς τα οποία μεταβιβάζονται τους κληρονόμος κατά το λόγο της κληρονομικής μερίδας εκάστου.

ΙΙΙ. Αποδοχή κληρονομιάς 

Στην εξ αδιαθέτου διαδοχή το ποιός κληρονομεί και σε τι ποσοστό (κλάσμα) είναι εύκολη υπόθεση.

Όταν όμως υπάρχει διαθήκη χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στην ερμηνεία της ως προς το ποιος κληρονομεί τι. Η συχνότερη παρανόηση αφορά το παθητικό της κληρονομιάς καθώς ο κληρονομούμενος είθισται να κατονομάζει κληρονόμους μόνο για το ενεργητικό της περιουσίας του, χωρίς δηλαδή στο λεκτικό της διαθήκης να χρησιμοποιείται η φράση «ΜΟΝΑΔΙΚΟΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΙ» . Στην περίπτωση αυτή και μάλιστα μετά την πάροδο του τετραμήνου αποποίησης οι κληρονόμοι του παθητικού, οι οποίοι συνήθως δεν είναι κληρονόμοι του ενεργητικού της κληρονομιάς,  λαμβάνουν με έκπληξη ατομικές ειδοποιήσεις χρεών κατά των οποίων τα όπλα που έχουν να αμυνθούν έχουν αμφίβολη αποτελεσματικότητα.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 
Ο Χ που έχει τρία παιδιά, τον Α, Β και Γ αφήνει με διαθήκη ένα αστικό ακίνητο στον Α και ένα σκάφος στον Β, ενώ στον Γ δεν καταλείπει τίποτα απολύτως. Κατά το χρόνο θανάτου του έχει €100.000,00 χρέος στη Δ.Ο.Υ  . Κληρονόμοι του παθητικού είναι και τρία παιδιά του , Β και Γ κατά ποσοστό ⅓ έκαστος.
Στο ίδιο παράδειγμα, αν η διαθήκη του Χ εγκαθιστούσε μοναδικούς κληρονόμους τους Α και Β, τότε αυτοί θα ήταν και οι μοναδικοί κληρονόμοι του παθητικού κατά το λόγο της αξίας του δήλου στο οποίο εγκαταστάθηκαν σε σχέση με την αξία όλης της κληρονομιάς.
Αν πάλι από την ημεροχρονολογία σύνταξης της διαθήκης ως την ημερομηνία θανάτου του, ο Χ απέκτησε κι ένα κατάστημα κληρονόμοι του καταστήματος καθίστανται οι Α, Β και Γ. Ως προς το παθητικό οι Α,Β και Γ ευθύνονται κατά το λόγο της αξίας των κινητών και ακινήτων στα οποία εγκαταστάθηκαν σε σχέση με την  αξία όλης της κληρονομιάς.   

Η αποδοχή κληρονομιάς μπορεί να είναι ρητή ή σιωπηρή. Στη δεύτερη περίπτωση η βούληση του κληρονόμου συνάγεται από τις πράξεις ή παραλήψεις του που δεν μπορούν να δικαιολογηθούν από τις διατάξεις περί διοίκησης αλλοτρίων, όπως για παράδειγμα η έκδοση κληρονομητηρίου, η συνέχιση δίκης που διεκόπη λόγω θανάτου του κληρονομούμενου, η είσπραξη ενοικίων, η αποπληρωμή χρεών. Η σύνταξη ωστόσο απογραφής της κληρονομιάς όπως και η πληρωμή των εξόδων κηδείας (όχι όμως και η είσπραξη του σχετικού κονδυλίου από τον αρμόδιο ασφαλιστικό φορέα) δεν αποτελούν πράξεις ανάμειξης στην κληρονομιά. Το κυριότερο όλων, η παραμέληση της προθεσμίας αποποίησης (τετράμηνης για κατοίκους εσωτερικού και ετήσια για κατοίκους εξωτερικού) από τότε που ο κληρονόμος έλαβε γνώση της επαγωγής και του λόγου αυτής, ισοδυναμεί με αποδοχή της κληρονομιάς.

IV. Αποδοχή με ευεργέτημα απογραφής 

Στις περιπτώσεις που υφίστανται χρέη, η αποποίηση δεν είναι μονόδρομος. Ο νομοθέτης δίνει τη δυνατότητα στον κληρονόμο να περιορίσει την ευθύνη του για τα χρέη της κληρονομιάς μέχρι το ύψος του ενεργητικού που κληρονομεί ώστε να μην ευθύνεται για τα χρέη με τη δική του περιουσία (οι δανειστές – άρα και το Δημόσιο – δεν έχουν δικαίωμα να επιδιώξουν την ικανοποίηση της απαίτησης που είχαν κατά του κληρονομούμενου από την ατομική περιουσία του κληρονόμου).

Κάπως έτσι ο κληρονόμος που κάνει χρήση του ευεργετήματος απογραφής είτε  θα πληρώσει τα χρέη και μετά θα του μείνει και κάτι από την κληρονομία, είτε δεν θα του μείνει τίποτα, αλλά τουλάχιστον δεν θα ζημιωθεί πληρώνοντας μεγαλύτερα χρέη από το ενεργητικό της κληρονομίας που λαμβάνει.

Η αποδοχή με τα ευεργέτημα της απογραφής (separation bonorun) είναι η δήλωση που κατατίθεται στη γραμματεία του δικαστηρίου της κληρονομιάς, δηλαδή του Ειρηνοδικείου της τελευταίας κατοικίας ή αν δεν είχε κατοικία της τελευταίας διαμονής του κληρονομούμενου. Το δικαίωμα είναι προσωποπαγές, δηλαδή ασκείται ανεξάρτητα από κάθε κληρονόμο για τον εαυτό του.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 
ο κληρονόμος Α αποδέχθηκε με ευεργέτημα την επαχθείσα σε αυτόν κληρονομιά και στη συνέχεια η κληρονομική του μερίδα προσαυξήθηκε επειδή έτερος συγκληρονόμος αποποιήθηκε. Στην περίπτωση αυτή ο κληρονόμος Α θα πρέπει να προβεί και σε συμπληρωματική αποδοχή με ευεργέτημα απογραφής ως προς την  αυτή ιδιαίτερη μερίδα προκειμένου να μην ευθύνεται γι΄ αυτή απεριόριστα.  

Έκπτωση από το δικαίωμα της αποδοχής με το ευεργέτημα της απογραφής επέρχεται στις περιπτώσεις:
- μη εμπρόθεσμης σύνταξης της απογραφής (η προθεσμία είναι τετράμηνη)
- δόλιας σύνταξης ανακριβούς απογραφής
- εκποίησης ενεργητικού χωρίς ζήτηση και λήψη σχετικής άδειας από το Δικαστήριο
οπότε ο κληρονόμος στερείται πλέον τα πλεονεκτήματα της απογραφής και ευθύνεται ΚΑΙ με τη δική του περιουσία για τα χρέη της κληρονομιάς.

Ειδική μέριμνα υπάρχει για τους ανήλικους κληρονόμους οι οποίοι πάντα κληρονομούν με το ευεργέτημα της απογραφής εντός ενός έτους από τότε που θα ενηλικιωθούν. Στην πράξη την απογραφή αιτούνται οι ασκούντες τη γονική μέριμνα του ανηλίκου προτού αυτό ενηλικιωθεί .

V. Αποποίηση κληρονομιάς 

Ο κληρονόμος διατηρεί πάντα το προσωποπαγές δικαίωμα ν’ αποποιηθεί ρητά εντός προθεσμίας τεσσάρων μηνών (η οποία άρχεται από την ημέρα που λαμβάνει γνώση της επαγωγής και του λόγου αυτής) από στη γραμματεία του δικαστηρίου της κληρονομιάς την επαχθείσα σε αυτόν κληρονομιά. Η ως άνω προθεσμία είναι ετήσια αν είναι κάτοικος αλλοδαπής.

Η αποποίηση θεωρείται άκυρη μεταξύ άλλων αν έλαβε χώρα πριν την επαγωγή ή αν αναφέρεται σε μέρος μόνο της κληρονομιάς ή τέλος αν έγινε από πλάνη σχετική με το λόγο της επαγωγής (πχ νομίζει ότι καλείται εξ αδιαθέτου ενώ καλείται από διαθήκη, εκτός εάν η αποποίηση διατυπώνεται γενικά για κάθε λόγο επαγωγής). Οι αυτές προϋποθέσεις συντρέχουν και για τους νόμιμους εκπροσώπους δικαιοπρακτικά ανικάνων κατά τον ΑΚ προσώπων, δηλαδή ανηλίκων και προσώπων που τελούν υπό επιτροπεία.

Μία σοβαρή ιδιαιτερότητα του δικαιώματος αποποίησης είναι ότι αυτό είναι κληρονομητό με προϋπόθεση να απεβίωσε ο αρχικός κληρονόμος μετά τον κληρονομούμενο αλλά πριν να συμπληρωθεί η προθεσμία για αποποίηση ή πριν από την έκπτωση/ αποποίηση του προπορευόμενου κληρονόμου. Στις περιπτώσεις αυτές, απαιτείται ο κληρονόμος να ζούσε ή να ήταν συνειλημμένος .

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 
Ο Χ κληρονομήθηκε από τον Α ο οποίος όπως απεβίωσε προτού παρέλθει το τετράμηνο αποδοχής/ αποποίησης της κληρονομιάς του Χ. Κληρονόμοι του Α είναι οι Β και Γ οι οποίοι, ο καθένας ατομικά και ανεξάρτητα από τον άλλο να:
-    αποδεχθούν ή αποποιηθούν αμφότερες τις κληρονομιές
-    αποδεχθούν την πρώτη με το ευεργέτημα της απογραφής και να προβούν στην απλή αποδοχή της δεύτερης
-    αποδεχθούν με ευεργέτημα απογραφής (ταυτόχρονα) αμφότερες τις κληρονομιές.

Ο Χ όρισε μοναδικό εκ διαθήκης κληρονόμο τον Α, ο οποίος αποποιείται. Η κληρονομιά του Χ επάγεται στον πλησιέστερο συγγενή του Β (αδερφό του) βάσει της εξ αδιαθέτου διαδοχής.
Αν ο Β απεβίωσε προτού αποποιηθεί ο Α, τότε η κληρονομιά επάγεται στους πλησιέστερους συγγενείς του Β εφόσον ζούσαν ή ήταν συνελειμμένοι.
Αν όμως ο Α είχε  δύο τέκνα, τον Γ και τον Δ, εκ των οποίων ο Γ αποποιείται. Ο Δ καθίσται κληρονόμος των Α και Χ ταυτόχρονα, ενώ ο Β δεν καθίσταται κληρονόμος κανενός. 

Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πλειάδα ακόμα παραδειγμάτων αλλά φρονούμε πως θα επέφεραν σύγχυση στο αναγνώστη.

Αυτό που πρέπει να γίνει αντιληπτό είναι πως αν επιλεχθεί η αποποίηση της επαχθείσας κληρονομιάς θα πρέπει να εξετάζεται με προσοχή ποιός είναι κληρονόμος ποιού σε όλες τις τάξεις μέχρι να φτάσουμε στον κληρονόμο Δημόσιο, ειδικά όταν μεσολαβούν θάνατοι κληρονόμων, ή υπάρχουν κυοφορούμενα – κληρονόμοι ή άτομα υπό δικαστική συμπαράσταση ή ανήλικοι όπου απαιτείται άδεια δικαστηρίου (καθώς ενδέχεται να περάσουν πολλά χρόνια ως την ενηλικίωση και να χαθούν τελικά όλες οι εκ του Νόμου τασσόμενες προθεσμίες για απογραφή ή αποποίηση με ότι αυτό συνεπάγεται για κληρονομιές με παθητικό) . Το παραμικρό λάθος μπορεί να επιφέρει ακυρότητες που θα επικαλεστεί ο δανειστής – Δημόσιο που επιδιώκει την αναγκαστική είσπραξη των χρεών του κληρονομούμενου.

Οφείλουμε τέλος να επισημάνουμε πως υπάρχει μία μεγάλη κατηγορία κληρονόμων που ανακαλύπτουν πως είναι τελικά κληρονόμοι μετά την κοινοποίηση ατομικών βεβαιώσεων χρεών. Οι τελευταίοι έχουν φυσικά απωλέσει όλες τις προθεσμίες που τάσσει ο ΑΚ περί αποδοχής με ευεργέτημα αποδοχής ή περί αποποίησης. Διαθέτουν ένα μοναδικό δικαίωμα, την δικαστική ακύρωση της πλασματικής αποδοχής κληρονομιάς (άρθρα 1847 παρ. 1 εδ. α`, 1850, 1857, 140 και 141 του ΑΚ), διαδικασία της οποίας η επιτυχής έκβαση (όπως έχει διαμορφωθεί νομολογιακά) εξαρτάται από τα πραγματικά περιστατικά και στην απόδειξη αυτών στα πλαίσια της ακροαματικής διαδικασίας.

VI. Συμπέρασμα  

Γίνεται αντιληπτό ότι η απόφαση για το αν κάποιος επιθυμεί ή όχι να γίνει κληρονόμος είναι τελικά μία εξίσωση που περιέχει πολλές παραμέτρους οι οποίες οφείλουν να συνυπολογισθούν πριν την λήψη μίας τόσο σημαντικής απόφασης. Δεν υπάρχει γενικός κανόνας , αντίθετα η κάθε υπόθεση είναι εξατομικευμένη και απαιτεί διαφορετική λύση .

Από το αποδέχομαι όμως μία κληρονομιά μέχρι το «να αφήσουμε τα ακίνητα να τα κληρονομήσει το Δημόσιο λόγω σωρευμένων χρεών» υπάρχουν πολλές ενδιάμεσες λύσεις. Ελπίζουμε πως οι εξαγγελίες του Υπουργείου Οικονομικών που θέλουν την μεταβίβαση μέρους ή όλης της ακίνητης περιουσίας του κληρονομούμενου στο Δημόσιο σε περιπτώσεις που υφίστανται βεβαιωμένα χρέη (με την παράλληλη δυνατότητα να δημιουργηθεί ένας «κουμπαράς» όπως ονομάσθηκε με το υπερβάλλον των χρεών ποσό) να υλοποιηθεί σύντομα. Ουσιαστικά υποκαθιστά τη διαδικασία της αποδοχής με το ευεργέτημα της απογραφής που υφίσταται στον Αστικό Κώδικα, την καθιστά συντομότερη (υποθέτουμε πως δε χρειάζεται απόφαση δικαστηρίου για δικαστική εκκαθάριση) και κυρίως ανέξοδη.
http://www.taxheaven.gr