Το περιουσιολόγιο σε τροχιά εφαρμογής

Του Γιώργου Δαλιάνη, με τη συνεργασία της Νίκης Χατζοπούλου (δικηγόρου της Artion A.E.)

Με τον ν. 3842/2010 θεσμοθετήθηκε στην χώρα μας το Περιουσιολόγιο. Ωστόσο, αυτή η νομοθετική πρωτοβουλία έμεινε εδώ και μία δεκαετία μόνο “στα χαρτιά”, καθώς το περιουσιολόγιο δεν έχει μέχρι και σήμερα συγκροτηθεί. Πλέον, όμως, βρισκόμαστε στην τελική ευθεία για την δημιουργία του και στα πλαίσια αυτά αναμένουμε και το σχετικό νομοσχέδιο με τις λεπτομέρειες της συγκρότησής του.

Η νομοθετική εξελικτική πορεία του Περιουσιολογίου

α. Η αρχική νομοθετική πρόβλεψη για το περιουσιολόγιο έγινε στο άρθρο 83 του ν. 3842/2010, το οποίο μάλιστα υπέστη τροποποίηση με τον ν. 4141/2013, καθώς η αρχική πρόβλεψη αφορούσε την συγκρότηση περιουσιολογίου για τους κατόχους ΑΦΜ, ενώ μετά την ως άνω τροποποίηση περιορίστηκε στους φορολογικούς κατοίκους Ελλάδας και το σχετικό άρθρο του νόμου διαμορφώθηκε ως εξής:

«Στη Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων του Υπουργείου Οικονομικών συγκροτείται περιουσιολόγιο όλων των φυσικών προσώπων φορολογικών κατοίκων Ελλάδας. Στο περιουσιολόγιο περιλαμβάνονται κυρίως ακίνητα, αυτοκίνητα, σκάφη, εναέρια μέσα μεταφοράς, κατοχή μετοχών, αμοιβαίων κεφαλαίων και εταιρικών μεριδίων. Δεν περιλαμβάνονται οι τραπεζικές καταθέσεις, τα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου, τα αμοιβαία κεφάλαια εσωτερικού και οι μετοχές σε εταιρείες που έχουν συσταθεί και λειτουργούν σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.δ. 2687/1953 (Α’ 317) και του ν. 27/1975 (Α’ 77). (…)».

β. Χωρίς ποτέ να εφαρμοσθεί στην πράξη, εν συνεχεία, εντάχθηκε εκ νέου πρόβλεψη για τον σχηματισμό περιουσιολογίου στον μνημονιακό νόμο 4336/2015, δίχως όμως και πάλι την εφαρμογή αυτού στην πράξη.

γ. Τέλος, τον Μάρτιο του 2018 δημοσιεύθηκε το Επιχειρησιακό Σχέδιο της ΑΑΔΕ, σύμφωνα με το οποίο προβλέπεται έως τα τέλη του 2020 η συγκρότηση του ηλεκτρονικού περιουσιολογίου, δηλαδή ενός  πληροφοριακού συστήματος για την ηλεκτρονική καταγραφή του συνόλου της ακίνητης, κινητής και άυλης περιουσίας όλων των φυσικών και νομικών προσώπων καθώς και των νομικών οντοτήτων. Το έργο αυτό πρόκειται να υλοποιηθεί με την χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ (Ε.Π. Μεταρρύθμιση Δημοσίου Τομέα 2014 – 2020).

Ο στόχος του Περιουσιολογίου

α. Σύμφωνα με το ως άνω επιχειρησιακό σχέδιο της ΑΑΔΕ, «Η καταγραφή αυτή κρίνεται απολύτως αναγκαία ως εργαλείο άσκησης φορολογικής πολιτικής με στόχο τη δικαιότερη κατανομή των φορολογικών βαρών, την ενίσχυση των οικονομικά ασθενέστερων και τον εντοπισμό της φοροδιαφυγής. (…) Πρόκειται για ένα έργο μακράς πνοής, το οποίο επιπρόσθετα, λόγω της γνώσης της πραγματικής οικονομικής κατάστασης και φοροδοτικής ικανότητας των πολιτών, θα προσφέρει ένα σημαντικό εργαλείο για την άσκηση της κοινωνικής πολιτικής της χώρας για την ενίσχυση των πραγματικά ασθενών κοινωνικών ομάδων.». Προτάσσεται, λοιπόν, και μάλιστα με τρόπο επίσημο ως τρόπος  αξιοποίησης του ηλεκτρονικού Περιουσιολογίου η χρήση αυτού ως μέσου για την άσκηση κοινωνικής πολιτικής και τον σχεδιασμό του φορολογικού συστήματος. Συνεπώς, είναι εύλογο να εικάζει κανείς ότι η εν λόγω ειρημένη κατεύθυνση για την αξιοποίηση του Περιουσιολογίου δεν μπορεί παρά να οδηγήσει μακροπρόθεσμα σε επιβολή ενός «φόρου επί της περιουσίας».

β. Περαιτέρω, το περιουσιολόγιο θα χρησιμοποιηθεί, σύμφωνα και με σχετικές ανακοινώσεις του Υπουργείου Οικονομικών για τον έλεγχο του πόθεν έσχες των φορολογούμενων και τον περιορισμό της φοροδιαφυγής. Λόγω δε του περιουσιολογίου είναι πολύ πιθανό να καταργηθεί η φορολόγηση βάσει τεκμηρίων, καθώς θα είναι ευχερώς εντοπίσιμη οποιαδήποτε προσαύξηση περιουσίας. Στα πλαίσια αυτά, αναμένεται στη νέα νομοθετική αποτύπωση του περιουσιολογίου, και κατ’ απόκλιση από την αρχική διάταξη του ν. 3842/2010, να περιλαμβάνεται το σύνολο της ακίνητης, κινητής (καταθέσεις, μετοχές, ομόλογα κλπ) και άυλης περιουσίας (πνευματικά δικαιώματα κλπ) όλων των φυσικών προσώπων, επιχειρήσεων και νομικών προσώπων. Με άλλα λόγια, το Περιουσιολόγιο αναμένεται να αποτελέσει ένα όργανο συντεταγμένης χαρτογράφησης του πλούτου.

Ο αντίλογος

Περνώντας από την θεωρητική προσέγγιση στην υλοποίηση του περιουσιολογίου, τα μέτωπα που ανοίγονται με τη δημιουργία αυτού είναι πολλά.  Συγκεκριμένα, εγείρονται ζητήματα σχετικά με:

α. Τον τρόπο προσδιορισμού της αξίας των στοιχείων που περιλαμβάνονται στο Περιουσιολόγιο. Ενδεικτικά, θα δηλώνονται μεν στοιχεία των οποίων η αξία είναι ευχερώς προσδιορίσιμη, όπως ακίνητα, οχήματα, μετρητά, επενδυτικός χρυσός, τραπεζικοί λογαριασμοί, αλλά θα περιλαμβάνονται και στοιχεία των οποίων η αξία προσδιορίζεται δυσχερώς, όπως μετοχές, εταιρικά μερίδια, ομόλογα, έντοκα γραμμάτια, αμοιβαία κεφάλαια, συμμετοχές σε επιχειρήσεις οποιασδήποτε μορφής, καθώς και κινητά μεγάλης αξίας, όπως έργα τέχνης, πολύτιμα αντικείμενα και λοιπά τιμαλφή. Συνεπώς, ζήτημα προκύπτει ως προς τη μέθοδο αποτίμησης της τρέχουσας αξίας της περιουσίας που θα εκάστοτε θα εντάσσεται στο Περιουσιολόγιο.

Παράδειγμα:

Σε μία Α.Ε. μη εισηγμένη έχουν αγορασθεί κατά το στάδιο ίδρυσής της μετοχές συνολικής αξίας (κτήσης) 50.000 €. Κατά την πορεία των ετών η δραστηριότητα της εταιρείας δεν είναι κερδοφόρα και η τρέχουσα συνολική αξία των ιδίων κεφαλαίων της εταιρείας έχει μειωθεί στα 1.000 €. Και τίθεται το ερώτημα: Στην περίπτωση αυτή της υποτίμησης της αξίας των μετοχών πώς θα γίνει η αποτίμηση της πραγματικής ονομαστικής αξίας των μετοχών, η οποία μάλιστα είναι διαρκώς μεταβαλλόμενη; Και ναι μεν ως προς τον έλεγχο του «πόθεν έσχες» λαμβάνεται υπόψιν η αξία κτήσης, για τον υπολογισμό, όμως, της αξίας του χαρτοφυλακίου προς τον σκοπό της τυχόν επιβολής φόρου επί της περιουσίας ανακύπτει σαφέστατα ζήτημα σχετικά με το ποια αξία θα λαμβάνεται υπόψιν και πώς θα προσδιορίζεται αυτή, καθώς επί της αξίας αυτής θα γίνεται υπολογισμός φόρου.

β. Την ασφάλεια των δεδομένων που καταχωρούνται, καθώς θα είναι προσβάσιμο το πλήρες οικονομικό προφίλ των προσώπων, τυχόν δε διαρροή πληροφοριών θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο έννομα αγαθά προσώπων με περιουσιακά στοιχεία σημαντικής αξίας.

γ. Τη μαζική μεταφορά φορολογικής κατοικίας («φορολογική μετανάστευση») από φορολογούμενους με μεγάλη περιουσία και ως εκ τούτου με υψηλή φοροδοτική ικανότητα η οποία οδηγεί σε απώλεια εσόδων για το κράτος. Συγκριτικά στοιχεία ως προς αυτό το θέμα είναι διαθέσιμα, καθώς στην Γαλλία, με την εφαρμογή του περιουσιολογίου αλλά και του σχετικού φόρου επί της περιουσίας, χιλιάδες φορολογούμενοι με σημαντικά κεφάλαια οδηγήθηκαν σε φορολογική μετανάστευση, το δε κράτος της Γαλλίας έχασε σε βάθος χρόνου σημαντικά ποσά από τους φόρους που τα πρόσωπα αυτά θα απέδιδαν εάν δεν είχαν οδηγηθεί σε μεταφορά φορολογικής κατοικίας.

Συμπερασματικά, το μόνο βέβαιο είναι ότι το Περιουσιολόγιο αποτελεί ένα εγχείρημα σύνθετο, γεγονός που αποδεικνύεται και από την ήδη δεκαετή καθυστέρηση για την υλοποίησή του. Όμως, το Περιουσιολόγιο πρόκειται να δημιουργηθεί και ζητούμενο είναι να ληφθούν όλα τα κατάλληλα μέτρα αφενός για την διασφάλιση της κατά το δυνατόν ορθολογικής αποτίμησης της αξίας των εντασσόμενων στοιχείων, ώστε να αποφευχθούν οι τριβές μεταξύ φορολογικών αρχών και φορολογουμένων και να μην οδηγηθούν οι σχετικές διαφορές μαζικά στα δικαστήρια και αφετέρου για την αξιοποίησή του ως ένα πραγματικό αναπτυξιακό μέτρο, ώστε να μην αποτελέσει έναν ακόμη φοροεισπρακτικό μηχανισμό.

O κ. Γιώργος Δαλιάνης είναι Διευθύνων Σύμβουλος της Artion Α.Ε. & ιδρυτής του Ομίλου Artion, Οικονομολόγος – Φοροτεχνικός.

H κα Νίκη Χατζοπούλου είναι Δικηγόρος LL.M.-Διαμεσολαβήτρια, συνεργάτης της Artion Α.Ε.