Οικονομικές επιπτώσεις κορωνοϊού: Τα δυσκολότερα θα έρθουν μετά το καλοκαίρι…

Στέφανος Κοτζαμάνης

Οικονομολόγος, Δημοσιογράφος

Οικονομικά

Δυστυχώς, ο κορωνοϊός για την ελληνική (και όχι μόνο) οικονομία δεν θα αποτελέσει ένα έκτακτο και μη επαναλαμβανόμενο γεγονός που θα διαρκέσει λίγους μήνες. Ακόμη και αν η πανδημία λήξει μέσα στο καλοκαίρι, όλα δείχνουν πως η κατάσταση το προσεχές φθινόπωρο δεν θα θυμίζει εκείνη που επικρατούσε στις αρχές του 2020, καθώς η παγκόσμια οικονομία θα προσπαθήσει να επανεκκινήσει τραυματισμένη και περισσότερο χρεωμένη.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Α. Τα προϋπάρχοντα προβλήματα

Το εύρος και το μέγεθος των επιπτώσεων σε μια οικονομία από μια κρίση (βλέπε κατά το παρελθόν Lehman Brothers και στην τρέχουσα συγκυρία κορωνοϊός) επηρεάζεται από το πόσο ευσταθής είναι η συγκεκριμένη οικονομία κατά το ξέσπασμα της κρίσης. Όπως λέγεται, η εκδήλωση μιας οικονομικής κρίσης μοιάζει με ένα γρονθοκόπημα στο πρόσωπο ενός ανθρώπου. Ο υγιής άνθρωπος θα το ξεπεράσει σε λίγα λεπτά ή έστω σε λίγες ημέρες, ενώ το ίδιο χτύπημα θα έχει βαρύτατες συνέπειες για άτομα με σοβαρά προβλήματα υγείας στη σπονδυλική τους στήλη. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, το γιατί η Ελλάδα έμεινε πολύ περισσότερα χρόνια σε μνημονιακό καθεστώς, σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Η υπόθεση της Lehman Brothers είχε βρει την Ελλάδα με πολύ μεγάλα ανοίγματα στο δημοσιονομικό έλλειμμα, στο κρατικό χρέος και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, ενώ ο κορωνοϊός την βρίσκει σε μια περίοδο που προσπαθεί να πατήσει στα πόδια της μετά από μια δεκαετή περιπέτεια.

Για παράδειγμα, σε ποια θέση θα βρεθούν οι επιχειρήσεις με μεγάλα δανειοδοτικά ανοίγματα, για τα οποία διαπραγματεύονται την αναχρηματοδότησή τους με το τραπεζικό σύστημα, όταν την ίδια ώρα βλέπουν τον κύκλο εργασιών τους να μειώνεται λόγω της συγκυρίας;

Σε ποια θέση θα βρεθούν οι ίδιες οι τράπεζες, σε μια περίοδο που πιέζονται ασφυκτικά από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να μειώσουν δραστικά τα μη εξυπηρετούμενα δάνειά τους στο μέσο όρο των χωρών της Ευρωζώνης; Με ποιους όρους τα ξένα funds θα δεχτούν να αγοράσουν τα ελληνικά «κόκκινα δάνεια»;

Κατά πόσο οι ελληνικές εταιρείες είναι σε θέση να λειτουργήσουν απρόσκοπτα εξ’ αποστάσεως; Και αν τελικά προσαρμοστούν ομαλά πολλές ιδιωτικές επιχειρήσεις, πόσο πιθανό είναι να ισχύσει κάτι τέτοιο και για το δημόσιο τομέα; Τι θα μπορούσε να σημάνει μια δυσλειτουργία του δημόσιου τομέα για τη γραφειοκρατία, για την ταχύτητα έγκρισης επενδυτικών σχεδίων (projects) και για την ανάθεση δημοσίων συμβάσεων σε έργα που περιλαμβάνονται στο ΕΣΠΑ και επηρεάζουν τη ζήτηση σε πολλούς κλάδους της ελληνικής οικονομίας;

Επιπλέον, ποιες θα είναι οι παρενέργειες αν (πολλοί παράγοντες της αγοράς το θεωρούν σίγουρο) αν προκύψουν ελλείψεις πρώτων υλών, εξαρτημάτων και εμπορευμάτων στις ελληνικές επιχειρήσεις λόγω της περιορισμένης παραγωγής τους σε σειρά άλλων χωρών που έχουν πληγεί από τον συγκεκριμένο ιό; «Το πρόβλημα δεν είναι σε μας, αλλά στους προμηθευτές των προμηθευτών μας» αναφέρεται χαρακτηριστικά από στελέχη ελληνικών επιχειρήσεων.

Πώς θα επηρεαστούν από όλα αυτά τα δημόσια οικονομικά (πχ στην είσπραξη των φόρων και ασφαλιστικών εισφορών) της χώρας;

Το πρόβλημα όμως -δυστυχώς για τη χώρα μας- δεν είναι μόνο ελληνικό. Για παράδειγμα, η πανδημία «χτύπησε» με το χειρότερο τρόπο την Ιταλία, την ώρα που ήδη αντιμετώπιζε ζητήματα με το δημόσιο χρέος της, ή έπληξε την Κίνα όταν ήδη πολλοί οικονομολόγοι μιλούσαν περί οικονομικής φούσκας που αργά ή γρήγορα θα έσκαγε. Η Τουρκία αντιμετώπιζε ζοφερά οικονομικά προβλήματα, ακόμη και πριν την εκδήλωση του ιού. Η Γερμανία και οι αυτοκινητοβιομηχανίες της ήδη είχαν αρχίσει να κατεβάζουν ταχύτητες και η οικονομία της χώρας βρισκόταν στα πρόθυρα της ύφεσης. Ο ευρωπαϊκός Νότος είχε ήδη υψηλό δημόσιο χρέος και οι τράπεζες της Γηραιάς Ηπείρου (και των γερμανικών συμπεριλαμβανομένων) αντιμετώπιζαν ήδη σοβαρά ζητήματα. Η Ρωσία και οι αραβικές χώρες πλήττονται καίρια, όταν η τιμή του πετρελαίου κατρακυλά. Και γενικότερα, η παγκόσμια οικονομία είχε μπει σε μια φάση ανησυχητικής στασιμότητας, όπου οι Κεντρικές Τράπεζες με όπλο τα ιστορικά χαμηλά επιτόκια προσπαθούσαν να την ανατάξουν.

Η ουσία είναι ότι και πολλές άλλες χώρες -πέραν της δικής μας- αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα και πριν την εκδήλωση του ιού και πως η κρίση που θα αντιμετωπίσουν θα επηρεάσει δευτερογενώς την ελληνική οικονομία, μέσα από χαμηλότερες εξαγωγές, από μειωμένες τουριστικές εισροές και από λιγότερες επενδύσεις.

Β. Η αντίδραση της Ευρώπης

Αναμφίβολα, προκειμένου να αμβλυνθούν οι αρνητικές επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή οικονομία, θα υπάρξουν σημαντικά μέτρα στήριξης τόσο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο και από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (πχ η Ελλάδα θα ενταχθεί και αυτή στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης).

Παρόλα αυτά, το προσεχές φθινόπωρο θα βρει τα ευρωπαϊκά κράτη με χαμηλότερο ΑΕΠ και περισσότερο χρεωμένα σε σχέση με σήμερα. Και ξεκινώντας από χαμηλότερη βάση, η Ευρώπη (και πόσο μάλλον η Ελλάδα) θα πρέπει να αντιμετωπίσει τα διαρθρωτικά προβλήματα της οικονομίας της, που θα έπρεπε να είχε αντιμετωπίσει πολύ πριν την πανδημία του κορωνοϊού.

Η τρέχουσα κατάσταση

Πέραν όλων αυτών όμως, μεγάλη σημασία έχει να δούμε και το πώς η έλευση του συγκεκριμένου ιού βρίσκει τα οικονομικά των ελληνικών νοικοκυριών. Μια καλή ένδειξη είναι μερικά από τα στοιχεία-ευρήματα της Έρευνας Οικονομικής Συγκυρίας του ΙΟΒΕ το Φεβρουάριο του 2020 (λίγο πριν δηλαδή καταστεί ορατό ότι ο κορωνοϊός θα πλήξει και τη χώρα μας). Σύμφωνα λοιπόν με τη συγκεκριμένη έρευνα:

Πρόθεση αποταμίευση: Πολύ πιθανή απαντά το 4% των νοικοκυριών, αρκετά πιθανή το 16%, όχι πιθανή το 15%, καθόλου πιθανή το 64% και δεν γνωρίζω το 1%. Με άλλα λόγια, με εξαίρεση το πολύ του 20% των νοικοκυριών, τα υπόλοιπα θα βρεθούν σε δυσχερέστερη θέση (πχ πρόσθετα δανεικά, ή/και νέα μείωση κατανάλωσης, ή/και μεγαλύτερη ανάλωση προηγούμενων αποταμιεύσεων), στο βαθμό που τα εισοδήματά τους θα επηρεαστούν από τις επιπτώσεις του ιού.

Πρόθεση για μείζονες αγορές: Στο ερώτημα αν έχετε μέσα στο επόμενο δωδεκάμηνο πρόθεση για μείζονες αγορές, το 10% των νοικοκυριών απάντησε «λίγο περισσότερες», το 45% «σχεδόν αμετάβλητες», το 14% «λίγο λιγότερες», το 29% «πολύ λιγότερες» και το 1% «δεν γνωρίζω». Με άλλα λόγια δηλαδή, μια αφαίρεση εισοδήματος λόγω του ιού θα έρθει σε μια ήδη πολύ δύσκολη περίοδο για την εγχώρια κατανάλωση, όπου τα περισσότερα νοικοκυριά θα προχωρούσαν από πριν σε λιγότερες μείζονες αγορές σε σχέση με το έτος 2019.

Οικονομική κατάσταση: Ποια όμως είναι η τρέχουσα οικονομική κατάσταση των νοικοκυριών και πώς αυτά ανταποκρίνονται στην (προ κορωνοϊού) συγκυρία: Το 17% των νοικοκυριών καταφέρνει να αποταμιεύει, το 59% «μόλις που τα βγάζει πέρα», το 14% «τρώει από τα έτοιμα» και το 9% «έχει χρεωθεί». Αντιλαμβάνεται εύκολα λοιπόν κάποιος, ότι μια αξιοσημείωτη υποχώρηση εισοδημάτων θα φέρει μεγάλο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας σε δυσχερέστατη θέση, γιατί η λήψη δανεικών έχει τα όριά της, τα έτοιμα κάποτε τελειώνουν και αυτοί που με το ζόρι τα βγάζουν πέρα (το 59% των νοικοκυριών) πολύ πιθανόν να ενταχθούν στις δύο προαναφερόμενες κατηγορίες (είτε να χρεωθούν, είτε να ζουν από προηγούμενες αποταμιεύσεις).

Έρευνα Οικονομικής Συγκυρίας (Ι.Ο.Β.Ε. 2ος 2020)
Πρόθεση αποταμίευσης
Πολύ πιθανή	4%
Αρκετά πιθανή	16%
Όχι πιθανή	15%
Καθόλου πιθανή	64%
Δεν γνωρίζω	1%
Πρόθεση για μείζονες αγορές
Λίγο περισσότερες	10%
Σχεδόν αμετάβλητες	45%
Λίγο λιγότερες	14%
Πολύ λιγότερες	29%
Δεν γνωρίζω	1%
Οικονομική κατάσταση
Αποταμιεύω	17%
Μόλις τα βγάζω πέρα	59%
Τρώω από τα έτοιμα	14%
Έχω χρεωθεί	9%