Τα κοινωνικοασφαλιστικά δικαιώματα πλήττονται διαχρονικά από την αποσπασματική νομοθέτηση, τη λανθασμένη εφαρμογή του νόμου και τις ακολουθούμενες διοικητικές πρακτικές, οι οποίες συχνά δεν βρίσκουν έρεισμα στον νόμο.
Πέρα από τις νομοθετικές παρεμβάσεις που έγιναν στον απόηχο των δημοσιονομικών συνθηκών και αναπόφευκτα επιφέρουν συρρίκνωση των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων, έναν ακόμη λόγο διαμαρτυρίας των ασφαλισμένων – συνταξιούχων αποτελεί η ελλιπής ενημέρωση που λαμβάνουν σχετικά με τις παρεμβάσεις αυτές και τις συνέπειές τους.
Στην  ετήσια έκθεση του Συνήγορου του Πολίτη για το 2016, καταγράφονται όλες οι παρατυπίες που εντοπίστηκαν στα θέματα κοινωνικής ασφάλισης αλλά και οι αντίστοιχες γνωμοδοτήσεις από την Ανεξάρτητη Αρχή. Ειδικότερα:
Υπολογισμός ημερών ασφάλισης απασχολουμένων με μειωμένο ωράριο
Ο Συνήγορος έχει υποστηρίξει ότι είναι αντίθετη με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο η έως τώρα ακολουθούμενη από το ΙΚΑ πρακτική της αναγνώρισης ημερών ασφάλισης λιγότερων από 25 σε μερίδα απασχολουμένων με μειωμένο ωράριο. Σύμφωνα με την πρακτική αυτή, για τους μισθωτούς με μειωμένο ωράριο, οι οποίοι απασχολούνται με ημερήσιο ωράριο ίσο ή μεγαλύτερο του 1/2 του νόμιμου ωραρίου πλήρους απασχόλησης και αμείβονται με μισθό ίσο ή μεγαλύτερο του τεκμαρτού ημερομισθίου της 1ης Ασφαλιστικής Κλάσης, αναγνωρίζονται τόσες ημέρες όσες πραγματικά εργάζονται. Αντί για 25 ημέρες εργασίας που προβλέπει το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, στους εργαζόμενους αυτούς αναγνωρίζονται 21, 22 ή 23 ημέρες εργασίας, όσες δηλαδή οι εργάσιμες ημέρες του μήνα, με συνέπεια να στερούνται 3-4 ημερομίσθια μηνιαίως και 36-48 ετησίως.
Ο Συνήγορος υποστήριξε ότι στις ανωτέρω περιπτώσεις θα πρέπει να εφαρμόζονται οι διατάξεις που προβλέπουν επί ανελλιπούς απασχόλησης για τους μεν αμειβόμενους με μισθό ασφάλιση 25 ημερών κατά μήνα, για τους δε αμειβόμενους με ημερομίσθιο αναγνώριση και πέραν των 25 ημερών ασφάλισης.
Ασφάλιση εργαζομένων κατά τον χρόνο επίσχεσης εργασίας
Συχνά οι φορείς κοινωνικής ασφάλισης εξαρτούν τις ενέργειές τους από τη δικαστική κρίση επί της τυχόν εργατικής διαφοράς μεταξύ του εργαζομένου που άσκησε το δικαίωμα της επίσχεσης και του εργοδότη του, αναγκάζοντας έτσι τους εργαζομένους να αναλάβουν το κόστος μίας χρονοβόρας δικαστικής διαμάχης προκειμένου να ασφαλισθούν.
Ο Συνήγορος υποστήριξε ότι, εφόσον κατά τον χρόνο επίσχεση εργασίας παραμένει η υποχρέωση καταβολής του μισθού, εξακολουθεί και η ασφαλιστική σχέση του εργαζομένου με τους ίδιους όρους.
Αποκλεισμός ασφαλισμένων από το επίδομα μητρότητας του ΟΑΕΕ
Για τη χορήγηση επιδόματος μητρότητας του ΟΑΕΕ απαιτείται, μεταξύ άλλων, η ταμειακή ενημερότητα και ασφαλιστική ικανότητα κατά την ημερομηνία του τοκετού. Αν και η πρόβλεψη αυτής της προϋπόθεσης επιδιώκει να αποκλειστούν από το επίδομα ασφαλισμένες που δεν είναι συνεπείς στην καταβολή των εισφορών τους, η απόλυτη εφαρμογή της μπορεί να οδηγήσει στον αποκλεισμό ασφαλισμένων, οι οποίες για προφανείς λόγους δεν μπόρεσαν να είναι συνεπείς σε μία ή δύο δόσεις ενώμέχρι την κυοφορία και τη λοχεία ήταν απόλυτα συνεπείς.
Ο ΟΑΕΕ αρνήθηκε τη χορήγηση επιδόματος μητρότητας σε ασφαλισμένη που καθυστέρησε την τελευταία δόση των εισφορών της, και ο Συνήγορος θεώρησε ότι ο φορέας θα έπρεπε να συνεκτιμήσει τους λόγους ανωτέρας βίας λόγω της δίδυμης κύησης και του επερχόμενου τοκετού, για τους οποίους η ασφαλισμένη δεν ήταν σε θέση να καταβάλει την τελευταία δόση και το γεγονός ότι έσπευσε να καλύψει τις υποχρεώσεις της προς το ταμείο αμέσως μετά την έξοδό της από το μαιευτήριο, λίγες μόνον ημέρες μετά τη λήξη της προθεσμίας πληρωμής.
Μετά την παρέμβαση του Συνηγόρου, η Τοπική Διοικητική Επιτροπή έκανε δεκτή την ένσταση της ασφαλισμένης.
Ενημέρωση σχετικά με κρατήσεις επί συνταξιοδοτικών ποσών
Μητέρες ανήλικων, υπαχθείσες στο προσυνταξιοδοτικό καθεστώς του ΤΕΑΠΕΤΕ, υποχρεώθηκαν να επιστρέψουν, ως αχρεωστήτως καταβληθέντα, ποσά που είχαν λάβει από το 2010.
Οι ασφαλισμένες είχαν αποβλέψει καλόπιστα στην εφαρμογή των διατάξεων που τότε εξακολουθούσαν να ισχύουν, ως προς τον χρόνο και τις λοιπές προϋποθέσεις θεμελίωσης συνταξιοδοτικού δικαιώματος, επειδή έλαβαν κατά περίπτωση ελλιπή ή αντιφατική ενημέρωση.
Ο Συνήγορος επισήμανε ότι η παράλειψη του ταμείου να παράσχει πλήρη, σαφή και έγκαιρη ενημέρωση, δεν συνάδει με τις υποχρεώσεις που απορρέουν για τη διοίκηση από την αρχή της νομιμότητας. Σε συνέχεια της παρέμβασης εκδόθηκε γνωμοδότηση ΝΣΚ που έγινε αποδεκτή και εναρμονιζόταν με τη θέση του Συνηγόρου.
Συνταξιοδότηση ασφαλισμένων με χρόνο ασφάλισης εξωτερικού
Ασφαλισμένη του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, κάτοικος Αυστραλίας, η οποία πάσχει από εξαετίας από τη νόσο Alzheimer, είχε υποβάλει τον Νοέμβριο του 2008 στον ασφαλιστικό φορέα της Αυστραλίας αίτηση συνταξιοδότησης λόγω γήρατος σύμφωνα με τις διατάξεις της διμερούς συμφωνίας κοινωνικής ασφάλισης και τον Οκτώβριο του 2015 ενημερώθηκε ότι δικαιώθηκε σύνταξης γήρατος από τον ελληνικό φορέα. Ωστόσο, το ΙΚΑ δεν ενημέρωσε τους συγγενείς της για τις ενέργειες στις οποίες όφειλαν να προβούν ώστε να καταβληθεί η συνταξιοδοτική παροχή.
Μετά την παρέμβαση του Συνηγόρου, τον Αύγουστο του 2016 καταβλήθηκε αναδρομικά η σύνταξη.
Αναστολή στη χορήγηση συντάξεων άγαμων θυγατέρων
Ο Συνήγορος έλαβε αναφορές από άγαμες θυγατέρες οι οποίες διαμαρτύρονται για την αναστολή κατά το έτος 2016 των συντάξεων που λάμβαναν από το δημόσιο ταμείο, καθώς στην υποβληθείσα φορολογική δήλωση του έτους 2015 δηλώθηκαν εκ μέρους τους χρηματικά ποσά που αποκτήθηκαν εφάπαξ και αφορούσαν πώληση ακινήτων, γονικές δωρεές χρηματικών ποσών κ.ά. Το ΓΛΚ θεώρησε ότι τα ποσά αυτά πρέπει να χαρακτηριστούν ως εισοδήματα και συνακόλουθα να ανασταλεί η καταβολή συντάξεων, ανεξάρτητα από το αν εμπίπτουν, κατά τη φορολογική νομοθεσία, σε αναλογική ή αυτοτελή φορολόγηση ή είναι εκτός φορολογητέας ύλης.
Ο Συνήγορος αντέταξε ότι ως εισόδημα φορολογείται, έστω και αν δεν κατονομάζεται ρητά στον νόμο, εφόσον υφίσταται περιοδικότητα και διαρκώς εκμεταλλεύσιμη πηγή αυτού, το αντάλλαγμα της προσωπικής εργασίας ή οι καρποί περιουσιακών στοιχείων του φορολογουμένου και όχι κάθε άλλη προσαύξηση της περιουσίας του, εκτός εάν αυτή δυνάμει ειδικής διάταξης νόμου λογίζεται, για την υπαγωγή στον φόρο, ως εισόδημα.