Η ελληνική οικονομία μετά την πανδημία

Στέφανος Κοτζαμάνης

Οικονομολόγος, Δημοσιογράφος

Οι επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία από την πανδημία covid-19 είναι αναμφίβολα εντονότατες και ειδικότερα για την Ελλάδα αναμένεται φέτος μια υποχώρηση του ΑΕΠ κατά περίπου δέκα ποσοστιαίες μονάδες (χώρα με μεγάλη εξάρτηση από τον τουρισμό). Επιπλέον -και παρά τα αισιόδοξα μηνύματα που έρχονται από το μέτωπο των εμβολίων- κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια την πορεία που θα ακολουθήσει η ελληνική οικονομία μετά το πρώτο εξάμηνο του 2020 (όταν θεωρητικά τα χειρότερα σε ότι αφορά την υγειονομική κατάσταση θα βρίσκονται πίσω μας) με τους αναλυτές να μιλούν για πορείες που θυμίζουν διάφορα γράμματα, όπως πχ V ή U.

Σε κάθε περίπτωση, αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι πως οι επιπτώσεις στην καθημερινή οικονομική ζωή των Ελλήνων είναι φέτος σαφώς μικρότερες από τις αντίστοιχες ενός «μνημονιακού έτους», παρά το γεγονός ότι σε καμιά χρονιά της προηγούμενης δεκαετίας δεν είδαμε το ΑΕΠ να υποχωρεί με διψήφιο ποσοστό!

Ας δούμε λοιπόν το πώς εξελίσσεται φέτος η πορεία μερικών χαρακτηριστικών μακροοικονομικών μεγεθών:

• Οι εξαγωγές εξαιρουμένων των πετρελαιοειδών σημείωσαν άνοδο 1,5% κατά το πρώτο φετινό εννεάμηνο.
• Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, η βιομηχανική παραγωγή υποχώρησε μόνο κατά 2,6%.
• Ο όγκος του λιανικού εμπορίου (εκτός καυσίμων και λιπαντικών) περιορίστηκε μόνο κατά 1,5% μέσα στο διάστημα Ιανουαρίου-Αυγούστου. Ειδικότερα, οι πωλήσεις των super markets εμφανίζονται αυξημένες, ενώ σε αρκετές καταναλωτικές κατηγορίες (μεταξύ αυτών και στα οχήματα) οι πωλήσεις στο διάστημα Μαΐου-Οκτωβρίου ξεπέρασαν τις αντίστοιχες του 2019.
• Η οικοδομική δραστηριότητα (όγκος) εμφάνισε άνοδο στο πρώτο φετινό οκτάμηνο κατά 15,5%.
• Η πιστωτική επέκταση στο τέλος Σεπτεμβρίου βρέθηκε σε ετήσια βάση στο +2,4% για τις επιχειρήσεις και ειδικότερα στο 9,5% για τη βιομηχανία.
• Αύξηση της τάξεως των 13,5 δις ευρώ παρουσιάζουν οι εγχώριες τραπεζικές καταθέσεις του ιδιωτικού τομέα κατά τη διάρκεια της πανδημίας (στοιχεία της Τραπέζης της Ελλάδος στους παρατιθέμενους πίνακες), καθώς από τα τέλη Φεβρουαρίου έως και τον Οκτώβριο ανέβηκαν από τα 142,2 στα 155,7 δισ. ευρώ! Στην προαναφερθείσα αύξηση συνέβαλαν τόσο οι καταθέσεις των επιχειρήσεων, όσο και αυτές των νοικοκυριών, οι οποίες από τα 116,3 δισ. του Φεβρουαρίου διαμορφώθηκαν στα 121,8 δισ. ευρώ στο τέλος του φετινού Οκτωβρίου (+5,5 δις ευρώ μέσα στους τελευταίους οκτώ μήνες). Η τόσο έντονη μεταβολή των καταθέσεων δεν φαίνεται να συνοδεύεται από σημαντικές επιστροφές χρημάτων από το εξωτερικό, ή από τα… «στρώματα».
• Η παραγωγή των ασφαλιστικών εταιρειών στο εννεάμηνο μειώθηκε κατά 4,5%.
• Οι μέχρι τώρα επιπτώσεις στην αγορά ακινήτων είναι σχετικά περιορισμένες (πέρα ίσως από τα ακίνητα των ξενοδοχείων και των εμπορικών καταστημάτων, ενώ αυξημένο είναι το ενδιαφέρον για αποθηκευτικούς χώρους μετά και την εκτίναξη του ηλεκτρονικού εμπορίου). Ειδικότερα τώρα για την αγορά των κατοικιών, ο σχετικός δείκτης τιμών που εκδίδει η Τράπεζα της Ελλάδος μιλά για αύξηση μέσα στο πρώτο μισό του 2020, έστω και αν αναφέρεται σε προσωρινά στοιχεία (βλέπε παρατιθέμενο πίνακα).
• Η χώρα παρά τη μεγάλη οικονομική ύφεση δανείζεται με χαμηλότερα επιτόκια που προσεγγίζουν πλέον μόλις το 0,7% για τους δεκαετούς διάρκειας κρατικούς τίτλους, ενώ τάση αποκλιμάκωσης χαρακτηρίζει και το μέσο κόστος δανεισμού των επιχειρήσεων.

Πώς όμως θα μπορούσε να ερμηνευθεί η σχετικά ισχυρή αντοχή των οικονομικών δεδομένων σε μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από τόσο μεγάλη πτώση του ΑΕΠ;

Η πρώτη και σημαντική απάντηση είναι ότι ένα μέρος των χαμηλότερων εσόδων των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων ήρθε και το κάλυψε με διάφορους τρόπους το ελληνικό δημόσιο, το οποίο με τη σειρά του παρήγαγε νέα ελλείμματα και σύναψε πρόσθετα δάνεια από τις αγορές. Προς την ίδια κατεύθυνση λειτούργησαν και οι τράπεζες, οι οποίες από τη μια πλευρά μετακύλησαν χρονικά την είσπραξη μεγάλου μέρους των τοκοχρεολυτικών δόσεων των πελατών τους και από την άλλη χορήγησαν περισσότερα δάνεια, ιδίως στις επιχειρήσεις.

Ενώ δηλαδή κατά την περίοδο των μνημονίων, το κράτος και οι τράπεζες «ρουφούσαν» χρήματα από την ιδιωτική οικονομία -μέσω των πρωτογενών πλεονασμάτων το πρώτο και μέσα από την αρνητική πιστωτική επέκταση οι δεύτερες- τώρα πράττουν το ακριβώς αντίθετο μέσα από την παραγωγή δημοσιονομικού ελλείμματος και τη θετική πιστωτική επέκταση. Έτσι για παράδειγμα, η αύξηση των καταθέσεων των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων κατά την περίοδο της πανδημίας θα μπορούσε να αποδοθεί:

• Στη σαφώς περιορισμένη κατανάλωση των νοικοκυριών και η επιβράδυνση των επενδύσεων από την πλευρά των επιχειρήσεων λόγω της πανδημίας.
• Στην παροχή ρευστότητας σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις μέσα από κυβερνητικά μέτρα στήριξης, σε συνδυασμό με την χρονική μετατόπιση υποχρεώσεων προς δημόσιο, ασφαλιστικά ταμεία και τράπεζες.
• Στην αύξηση της πιστωτικής επέκτασης προς τις επιχειρήσεις, μέρος της οποίας μετατράπηκε σε επιπλέον καταθέσεις.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, τα δημοσιονομικά ελλείμματα δεν θα μπορέσουν να συνεχιστούν πέρα από το έτος 2021, ενώ οι τράπεζες θα καλέσουν τους δανειολήπτες τους να πληρώσουν τις οφειλές τους κάποια στιγμή μέσα στο επόμενο έτος.

Όλα αυτά δείχνουν ότι οι επιπτώσεις της πανδημίας στην οικονομία δεν θα τερματιστούν κάπου στα μισά του 2021 όταν θα έχει εμβολιαστεί πάνω από το 50% των Ελλήνων, αλλά θα συνεχιστούν και στο μέλλον. Ελπίδα για την αντιμετώπιση των νέων προβλημάτων είναι η παραγωγική απορρόφηση των υψηλών Κοινοτικών κονδυλίων που αναμένεται να εισρεύσουν στη χώρα κατά τα επόμενα χρόνια.

Δείκτης τιμών διαμερισμάτων
4ο τρίμηνο 2016	59.3
4ο τρίμηνο 2017	59.1
4ο τρίμηνο 2018	61
4ο τρίμηνο 2019	65.6
2ο τρίμηνο 2020	67
Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος

Καταθέσεις νοικοκυριών
	Δεκ. 2019	Φεβ. 2020	Οκτ. 2020	Διάρθρωση
Προθεσμιακές	43.5	42.8	38.7	31.8%
Ταμιευτηρίου	57.5	57.8	63.9	52.5%
Όψεως	15.7	15.7	19.19	15.8%
Σύνολο	116.7	116.3	121.8	100.0%
Τα ποσά σε δισ. ευρώ

Καταθέσεις ιδιωτικού τομέα (Δεκ. 2019 έως Οκτ. 2020)
Δεκέμβριος	143.1
Ιανουάριος	141.1
Φεβρουάριος	142.2
Μάρτιος	145.1
Απρίλιος	146.4
Μάιος	148.1
Ιούνιος	148.6
Ιούλιος	151.5
Αύγουστος	151.8
Σεπτέμβριος	153.1
Οκτώβριος	155.7
Τα πσσά σε δισ. ευρώ