ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ «ΗΜΕΡΗΣΙΑ» Τα ηχηρά μηνύματα Μοσκοβισί: «Κάντε μεταρρυθμίσεις, θα είναι δύσκολη η επόμενη αξιολόγηση - Πότε θα αρθούν τα capital controls»

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ «ΗΜΕΡΗΣΙΑ»

Τα ηχηρά μηνύματα Μοσκοβισί: «Κάντε μεταρρυθμίσεις, θα είναι δύσκολη η επόμενη αξιολόγηση - Πότε θα αρθούν τα capital controls»

Αναμένουμε πως η δεύτερη αξιολόγηση θα πραγματοποιηθεί τον Οκτώβριο. Θα είναι απαιτητική αλλά όχι περισσότερο από την πρώτη

Πιέρ Μοσκοβισί  //  Επίτροπος, αρμόδιος για Οικονομικές και Νομισματικές Υποθέσεις

Είμαστε σε εκείνο το σημείο που μπορούμε να πούμε ότι το παιχνίδι μπορεί να αλλάξει για την ελληνική οικονομία, υπό την αυστηρή προϋπόθεση όμως πως θα εφαρμοστούν απαρέγκλιτα οι προβλεπόμενες μεταρρυθμίσεις. Το μήνυμα αυτό στέλνει, με αποκαλυπτική συνέντευξή του στην «Η», ο επίτροπος για Οικονομικές Υποθέσεις Π. Μοσκοβισί. Λίγο πριν από την αποδέσμευση της δόσης των 7,5 δισ. ευρώ θεωρεί πως η επόμενη αξιολόγηση θα είναι απαιτητική, αλλά όχι περισσότερο από την πρώτη, ενώ αποφεύγει να πάρει θέση για το εάν θα τεθεί ή όχι θέμα αναπροσαρμογής στο πλαίσιο για το 13ο και το 14ο μισθό. Συμπλέει με την άποψη πως δεν θα απαιτηθεί και τέταρτο μνημόνιο στην Ελλάδα και συνδέει τη σταδιακή άρση των capital controls με την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και την επιστροφή καταθέσεων στις τράπεζες. Θεωρεί, τέλος πως ο χρόνος επιστροφής του Δημοσίου στις διεθνείς αγορές θα εξαρτηθεί από τον βαθμό και την ταχύτητα που η Ελλάδα θα υλοποιεί τις μεταρρυθμίσεις, οι οποίες έχουν συμφωνηθεί.

Συνέντευξη // στην Ειρήνη Σακελλάρη και την Ελευθερία Αρλαπάνου

Εχουμε, επιτέλους, ακόμη μία συμφωνία μεταξύ της Αθήνας και των πιστωτών της. Πιστεύετε ότι η Ελλάδα έχει πραγματικά την ευκαιρία να «γυρίσει σελίδα» και να δώσει ένα τέλος στην κρίση και στην ύφεση;

Αυτό που πετύχαμε στο τελευταίο Eurogroup είναι βασικό ορόσημο στη μακρά ιστορία των ελληνικών προγραμμάτων. Έπρεπε να δουλέψουμε σκληρά για αρκετούς μήνες, προκειμένου να «συναντηθούν» τα συμφέροντα όλων των εμπλεκομένων. Η συμφωνία επιτεύχθηκε χάρη σε μια ισχυρή αίσθηση ευθύνης της ελληνικής κυβέρνησης, αλλά και των Ευρωπαίων και διεθνών εταίρων της. Πιστεύω ότι αυτό το αποτέλεσμα θα είναι ένα πρώτο πολύ σημαντικό βήμα για να ανοικοδομηθεί και πάλι η απαραίτητη εμπιστοσύνη των καταναλωτών, των επιχειρήσεων και των διεθνών επενδυτών προς τη χώρα. Αλλά για να επιτευχθεί αυτό, «κλειδί» είναι η αποτελεσματική εφαρμογή ολόκληρου του προγράμματος μεταρρυθμίσεων. Στο πλαίσιο του προγράμματος, η Ελλάδα υιοθετεί μια άνευ προηγουμένου γκάμα μεταρρυθμίσεων που θα βελτιώσει την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα, θα τονώσει την ανάπτυξη μελλοντικά και τη δημιουργία απασχόλησης, ενδυναμώνοντας παράλληλα τα δημοσιονομικά της χώρας.

Οι μεταρρυθμίσεις περιλαμβάνουν:

• Θεσμοθέτηση μιας πλήρως ανεξάρτητης αρχής δημοσίων εσόδων
• Νομοθέτηση για την πώληση των μη εξυπηρετούμενων δανείων
• Βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος εφαρμόζοντας, μεταξύ άλλων, τις συστάσεις του ΟΟΣΑ για τον ανταγωνισμό
• «Άνοιγμα» της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας
• Ίδρυση του νέου υπερταμείου ιδιωτικοποιήσεων και επενδύσεων
• Ενίσχυση των κανόνων διαφάνειας για τα περιουσιακά στοιχεία που κατέχονται από πρόσωπα με πολιτικά αξιώματα
• Ενίσχυση της αυτονομίας της Ελληνικής Επιτροπής Ανταγωνισμού
• Αποπολιτικοποίηση των γενικών γραμματέων σε όλη τη Δημόσια Διοίκηση.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει ότι θα υπάρξει ανάπτυξη το δεύτερο εξάμηνο του 2016 και θα ενδυναμωθεί το 2017. Είμαι βέβαιος ότι η ελληνική οικονομία θα «γυρίσει σελίδα» τα επόμενα χρόνια, με μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 2,8% στα τελευταία έτη της τρέχουσας δεκαετίας - με την προϋπόθεση βέβαια ότι ο ρυθμός των μεταρρυθμίσεων θα διατηρηθεί και θα συνοδευτεί από επιμελή εφαρμογή.

Πιστεύετε ότι η δεύτερη αξιολόγηση, το φθινόπωρο, θα αποδειχθεί πιο δύσκολη από την πρώτη; Πολλοί εκτιμούν ότι θα βρίσκονται στο τραπέζι θέματα όπως μία νέα διευθέτηση στο θέμα του 13ου και του 14ου μισθού στον ιδιωτικό τομέα. Ισχύει αυτό; Πότε θα ξεκινήσει η δεύτερη αξιολόγηση; Θα συμμετέχει το ΔΝΤ σε αυτήν;

Η δεύτερη αξιολόγηση θα είναι απαιτητική αλλά όχι περισσότερο από την πρώτη. Ένα σημαντικό τμήμα αυτής αφορά την υλοποίηση μέτρων, για τα οποία η σχετική νομοθεσία υιοθετήθηκε τώρα πρωτογενώς. Αρκετά προαπαιτούμενα πρέπει να ολοκληρωθούν μέχρι το τέλος Οκτωβρίου, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που θα καταστήσουν πλήρως λειτουργική την Αρχή Δημοσίων Εσόδων και το νέο Ταμείο ιδιωτικοποιήσεων και επενδύσεων. Επίσης απαιτούνται σημαντικά βήματα για τη στρατηγική αντιμετώπισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων, όπως ένα σχήμα εξωδικαστικής διευθέτησης και αλλαγές στο πτωχευτικό δίκαιο. Σχετικά με την αγορά εργασίας, η στρατηγική για τις μεταρρυθμίσεις που θέτουμε μαζί με τις ελληνικές αρχές, επικεντρώνεται στο θεσμικό πλαίσιο. Τον Απρίλιο του 2016 ξεκίνησε μια συνολική αναθεώρηση των θεσμών στην αγορά εργασίας. Η διαδικασία αυτή υποστηρίζεται από το υπουργείο Εργασίας και θα συγκεντρώσει τις απόψεις των κοινωνικών εταίρων, καθώς και βασικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένου του Διεθνούς Ινστιτούτου Εργασίας (ILO). Η αξιολόγηση θα εκτιμήσει το πλαίσιο των συλλογικών διαπραγματεύσεων, των απεργιακών κινητοποιήσεων, των ομαδικών απολύσεων. Οποιαδήποτε αλλαγή στα πλαίσια της αγοράς εργασίας θα γίνει μόνο μετά την ολοκλήρωση της αξιολόγησης και σε στενή διαβούλευση με τους θεσμούς. Επιπλέον, η υφιστάμενη εργατική νομοθεσία θα εξορθολογιστεί περαιτέρω και θα κωδικοποιηθεί σε έναν Ενιαίο Κώδικα Εργατικού Δικαίου, έως το Μάρτιο του 2017. Δεδομένης αυτής της φιλόδοξης διαδικασίας, δεν θα ήθελα να προδικάσω την έκβαση αυτής της αξιολόγησης, σχολιάζοντας συγκεκριμένα θέματα. Αναμένουμε πως η δεύτερη αξιολόγηση θα πραγματοποιηθεί τον Οκτώβριο. Όσον αφορά το ΔΝΤ, η συμφωνία που επετεύχθη στις 24 Μαΐου έχει ανοίξει την πόρτα ώστε να υπάρξει μία απόφαση μέχρι το τέλος του έτους για τη συμμετοχή του ΔΝΤ στο πρόγραμμα, με βάση τους όρους που καθορίζονται στη σχετική δήλωση του Eurogroup.

Στο τελευταίο Eurogroup έγινε ένα θετικό βήμα και οι υπουργοί Οικονομικών ανέλαβαν καθαρές δεσμεύσεις για ένα σχέδιο αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους. Η κριτική που διατυπώθηκε είναι ότι για ακόμη μια φορά η Ευρώπη αποφεύγει να λάβει δύσκολες αποφάσεις μεταθέτοντάς τες στο μέλλον και ότι δεν φαίνεται πρόθυμη να αποδεχθεί πιο γενναία μέτρα όπως, για παράδειγμα, προτείνει το ΔΝΤ. Είναι η παρούσα συμφωνία αρκετά ισχυρή ώστε να βελτιώσει το κλίμα στις αγορές όσον αφορά την Ελλάδα και να βοηθήσει τη χώρα να επιστρέψει στις αγορές, σταδιακά, από το δεύτερο εξάμηνο του 2017, όπως ορισμένοι θεωρούν πως μπορεί να γίνει;

Η συμφωνία στο τελευταίο Eurogroup ήταν μια πραγματική τομή. Έχουμε πλέον ένα σύνολο κριτηρίων που συμφωνήσαμε, για ένα πακέτο μέτρων που αφορούν το χρέος και τα οποία εφαρμόζονται προοδευτικά. Αυτά προσδιορίζονται ξεκάθαρα στη σχετική δήλωση του Eurogroup.

Το πρώτο πακέτο μέτρων θα υλοποιηθεί από τον ESM μετά το «κλείσιμο» της πρώτης αξιολόγησης και έως το τέλος του προγράμματος. Η δεύτερη δέσμη αφορά μέτρα που θα ληφθούν στα μέσα του 2018, υπό την προϋπόθεση ότι το πρόγραμμα έχει πλήρως υλοποιηθεί. Τέλος, μακροπρόθεσμα, το Eurogroup συμφώνησε σε ένα μηχανισμό για απρόβλεπτες καταστάσεις, σε περίπτωση που υπάρξει κάποια αρνητική εξέλιξη, και δεσμεύθηκε να δώσει σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα τεχνική βοήθεια για να δώσει ώθηση στην ελληνική ανάπτυξη.

Όλα αυτά τα μέτρα συνιστούν ένα σημαντικό σινιάλο για τις αγορές. Όμως δεν μπορώ να κάνω εκτίμηση για το πότε το ελληνικό δημόσιο θα μπορέσει να επιστρέψει στις αγορές ομολόγων, καθώς αυτό θα εξαρτηθεί και από άλλους παράγοντες και κυρίως από τον βαθμό και την ταχύτητα που η Ελλάδα υλοποιεί τις μεταρρυθμίσεις που έχουν συμφωνηθεί.

Ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών λέει ότι δεν πιστεύει πως η Ελλάδα θα χρειαστεί 4ο Μνημόνιο. Συμμερίζεστε αυτή την άποψη;

Βεβαίως και τη συμμερίζομαι. Πιστεύω ακράδαντα ότι η επιτυχής ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος μεταρρυθμίσεων, σε συνδυασμό με τα μέτρα του χρέους που προβλέπει το Eurogroup, θα φέρουν την Ελλάδα σε βιώσιμη πορεία ανάπτυξης.

Το σημερινό πρόγραμμα είναι μακρόπνοο. Αντιμετωπίζει τη δημοσιονομική βιωσιμότητα, τη χρηματοοικονομική σταθερότητα, τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και τον εκσυγχρονισμό της Δημόσιας Διοίκησης. Αντιμετωπίζει όλα τα κρίσιμα θέματα που θα βοηθήσουν την επιστροφή της ελληνικής οικονομίας σε βιώσιμη ανάπτυξη, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη μείωση των ανισοτήτων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από κοινού με τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. και άλλους διεθνείς οργανισμούς υποστηρίζουν επίσης τις ελληνικές αρχές παρέχοντας τεχνική βοήθεια σε πολλούς σημαντικούς τομείς μεταρρυθμίσεων. Όλα αυτά θα μεταφραστούν σε κέρδη σε επίπεδο παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας. Η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος θα βοηθήσει επίσης την σταδιακή αποκατάσταση της εμπιστοσύνης.

Ποιο είναι, κατά την άποψη σας, το στοιχείο εκείνο που θα «αλλάξει το παιχνίδι» (game changer) δίνοντας ώθηση στην ελληνική οικονομία;

Πιστεύω ότι είμαστε τώρα σε ένα σημείο που «αλλάζει το παιχνίδι» για το ελληνικό πρόγραμμα, εφόσον όμως όλα όσα έχουν συμφωνηθεί, υλοποιηθούν τώρα με αποτελεσματικό τρόπο. Αυτό που είναι κρίσιμο και που χρειάζεται η Ελλάδα είναι η επιστροφή στην κανονικότητα. Προς τον σκοπό αυτό, το τρέχον πρόγραμμα ήταν απολύτως απαραίτητο. Πρώτον, επειδή η εκταμίευση που ξεκλειδώνει με την ολοκλήρωση της πρώτης αξιολόγησης, θα επιτρέψει τώρα τη σταδιακή εξόφληση ληξιπρόθεσμων οφειλών του δημοσίου προς ιδιώτες. Δεύτερον, επειδή η ολοκλήρωση της αξιολόγησης είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα προς την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των νοικοκυριών και των επενδυτών. Και τρίτον, επειδή η ευρεία γκάμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που τώρα υιοθετήθηκαν θα «μεταφραστεί» σε κέρδη σε επίπεδο παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας σε όλους τους τομείς της οικονομίας και θα ενισχύσει τη μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή δυναμική της οικονομίας. Αυτό κατά την άποψη μου είναι ο πιο σημαντικός σκοπός του προγράμματος και ο τελικός παράγοντας που θα «γυρίσει το παιχνίδι» για την ελληνική οικονομία.

Με ποιο τρόπο πρόκειται να επηρεαστούν οι ελληνικές τράπεζες από τη συμφωνία και την εφαρμογή του προγράμματος; Πότε νομίζετε ότι το πιστωτικό σύστημα της χώρας θα είναι σε θέση να ξεκινήσει πάλι τις δανειοδοτήσεις προς την πραγματική οικονομία;

Το κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές τράπεζες είναι ο μεγάλος όγκος μη εξυπηρετούμενων δανείων (NPLs) στους ισολογισμούς τους. Η διευθέτηση του προβλήματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων θα επιτρέψει στις τράπεζες να ανακτήσουν την ικανότητα να παρέχουν δάνεια. Ένα από τα στοιχεία του προγράμματος του ΕΜΣ είναι η απελευθέρωση της αγοράς των δανείων, με στόχο να διευκολυνθεί η πώληση και η εξυπηρέτηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων για τις ελληνικές τράπεζες. Η ψήφιση του νόμου ήταν ένα προαπαιτούμενο μέτρο για την επιτυχή ολοκλήρωση της πρώτης αξιολόγησης. Η ταχεία εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου θα βοηθήσει τις τράπεζες να απαλλαγούν από αυτά τα «κακά» περιουσιακά στοιχεία. Ένα άλλο σημαντικό εργαλείο για τη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων είναι η αυστηρή εποπτεία, σύμφωνα με την οποία καλούνται οι ελληνικές τράπεζες να παρακολουθούν και να υποβάλουν έκθεση σχετικά με τους βασικούς δείκτες που σχετίζονται με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Η τρίτη πτυχή καλύπτει τις νομικές τροποποιήσεις για τη διευκόλυνση επεξεργασίας των μη εξυπηρετούμενων δανείων, συμπεριλαμβανομένων και των εξωδικαστικών συμβιβασμών. Φυσικά, η επιτυχημένη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων συμβαδίζει επίσης με τη συνολική θετική εφαρμογή του προγράμματος και την ανοικοδόμηση της εμπιστοσύνης στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας. Πιο συγκεκριμένα, το μνημόνιο περιλαμβάνει πολλές δράσεις για τη βελτίωση της διακυβέρνησης των τραπεζών, συμπεριλαμβανομένης μίας τακτικής αξιολόγησης των μελών των διοικητικών συμβουλίων. Όλα αυτά τα μέτρα έχουν αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης με τις ελληνικές αρχές, προκειμένου να ενισχυθεί το τραπεζικό σύστημα και, τελικά, να αποκατασταθεί η ικανότητά του για τη χορήγηση δανείων προς την πραγματική οικονομία.

Θα μπορέσει η Ελλάδα να συμμετάσχει στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και πότε νομίζετε ότι μπορεί να γίνει αυτό;

Αυτό είναι ένα θέμα που θα το αποφασίσει η ΕΚΤ.

Χρειάζεται σκληρή δουλειά σε ορισμένους τομείς

Οι οικονομίες στη Νότια Ευρώπη δείχνουν να αντιμετωπίζουν σχεδόν τα ίδια προβλήματα. Πιστεύετε πως υπάρχει κάποιος κοινός λόγος για αυτό;

Πολλές ευρωπαϊκές οικονομίες -και όχι μόνο στον Νότο- έχουν αντιμετωπίσει παρόμοια προβλήματα τα τελευταία χρόνια. Αυτά περιλαμβάνουν υψηλό δημόσιο ή/και ιδιωτικό χρέος, ανεπαρκώς απελευθερωμένες αγορές εργασίας, έλλειψη ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων, θέματα βιωσιμότητας με τα ασφαλιστικά συστήματα, ή ευάλωτους τραπεζικούς τομείς. Αυτά τα προβλήματα, τώρα, έχουν αντιμετωπιστεί με αποφασιστικότητα -παρά το ότι σε ορισμένες χώρες και σε ορισμένους τομείς η σκληρή δουλειά στις μεταρρυθμίσεις δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί.

Είναι ξεκάθαρο πως δεν υπάρχουν δύο οικονομίες που αντιμετωπίζουν ακριβώς ταυτόσημα προβλήματα. Οι προκλήσεις μπορεί να αποτυπώνουν συγκεκριμένες εξελίξεις στις εθνικές, κοινωνικές και οικονομικές δομές καθώς και στις πολιτικές. Η Επιτροπή συντάσσει κάθε χρόνο συστάσεις που είναι επακριβώς προσαρμοσμένες για να αποτυπώνουν αυτές τις ιδιαιτερότητες.

Παρ’ όλα αυτά, πιστεύω ακράδαντα ότι ενώ η Ε.Ε. μπορεί να παράσχει καθοδήγηση και υποστήριξη, είναι σημαντικό οι εθνικές αρχές να διαμορφώνουν τα συγκεκριμένα μέτρα που θα ανταποκρίνονται στις προκλήσεις τις οποίες αντιμετωπίζει η κάθε χώρα. Η εμπειρία δείχνει πως μια ισχυρή αίσθηση ιδιοκτησίας αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχούς υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων.

Εμπιστοσύνη
Τα capital controls θα φύγουν όταν επιστρέψουν οι καταθέσεις

Πότε πιστεύετε πως η Ελλάδα θα μπορέσει να απαλλαγεί από τα capital controls;

Ο στόχος, φυσικά είναι να διατηρηθούν τα capital controls για το μικρότερο δυνατό διάστημα και να αρθούν σταδιακά στη βάση μιας αξιολόγησης για την κατάσταση ρευστότητας των ελληνικών τραπεζών και τη συνολική εμπιστοσύνη των καταθετών. Με αυτό ως δεδομένο, οι ελληνικές αρχές, σε συνεργασία με διεθνείς φορείς, παρακολουθούν στενά και αναλύουν τις εξελίξεις στις τράπεζες και στο περιβάλλον που αυτές λειτουργούν, ώστε να προχωρήσουν σε μια χαλάρωση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων, στο μέτρο του δυνατού.

Εάν η εμπιστοσύνη των καταθετών «ανταποκριθεί» θετικά στην ολοκλήρωση της πρώτης αξιολόγησης και στη συμφωνία που επιτεύχθηκε στο Eurogroup, αυτό μπορεί να αποτυπωθεί σε κάποια επιστροφή καταθέσεων. Αυτό θα άμβλυνε κάπως τις ανησυχίες για τη ρευστότητα των τραπεζών και κατ’ επέκταση κάποια τμήματα των capital controls θα μπορούσαν να αρθούν. Πάντως, οι συνθήκες και ο ρυθμός άρσης των capital controls πρέπει να αξιολογηθούν δεόντως από τις ελληνικές αρχές.

Να πολεμήσουμε τον ακροδεξιό λαϊκισμό

Τον τελευταίο καιρό πολλοί ψηφοφόροι στις ευρωπαϊκές χώρες τείνουν να προτιμούν ακροδεξιά ή ακροαριστερά κόμματα. Πώς νομίζετε ότι αυτό μπορεί να επηρεάσει τις ευρωπαϊκές πολιτικές και ιδιαίτερα την ευρωπαϊκή ενοποίηση;

Είναι αλήθεια ότι τα παραδοσιακά κόμματα βρίσκονται υπό πίεση σε όλη την Ευρώπη. Σε ορισμένες χώρες, εδραιωμένα κόμματα της άκρας δεξιάς απολαμβάνουν μια νέα ώθηση. Σε άλλες χώρες νέα κόμματα της λαϊκής δεξιάς ή και αριστεράς -μερικές φορές και τα δύο- ενισχύονται ταχύτατα. Σε όλη την ήπειρο η οικονομική κρίση, και πρόσφατα η προσφυγική κρίση, έχουν ρίξει λάδι στη φωτιά του λαϊκισμού.

Οι γαλλικές περιφερειακές εκλογές του περασμένου φθινοπώρου αλλά και οι προεδρικές εκλογές στην Αυστρία κατέδειξαν ότι η προοπτική μιας ακροδεξιάς νίκης μπορεί να κινητοποιήσει σε μεγάλο βαθμό τους ψηφοφόρους ώστε να στηρίξουν μια εναλλακτική υποψηφιότητα. Αλλά αυτοί που χαράσσουν πολιτική δεν μπορούν να εφησυχάσουν όσον αφορά την καταπολέμηση του λαϊκισμού. Η άνοδος του λαϊκισμού απαιτεί αυστηρή ανάλυση και μια δυνατή απάντηση. Οι κοινωνίες μας εμφανίζονται διχασμένες με έναν τρόπο, που διαρκεί, ασυνήθιστα: H πόλωση που βλέπουμε δεν θα εξαφανιστεί μετά από μία μόνο σειρά εκλογικών αναμετρήσεων.

Από την άλλη πλευρά, οι αρχηγοί των παραδοσιακών κομμάτων εμφανίζονται πιο διχασμένοι από ποτέ για τον τρόπο αντιμετώπισης της άκρας δεξιάς ή άλλων λαϊκιστικών κινημάτων: να τα εξοστρακίσουν μέσω της απομόνωσής τους ή να τα εκθέσουν σε πραγματικό έλεγχο, υποχρεώνοντάς τα να συμμετάσχουν στις σκληρές επιλογές και τους καθημερινούς συμβιβασμούς που καθορίζουν τελικά τη διακυβέρνηση; Δεν είναι προφανές ποιος είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος για την εξουδετέρωση αυτών των κινημάτων και την επαναφορά της εμπιστοσύνης προς τα παραδοσιακά κόμματα.

Η κινητοποίηση των πολιτών για την υπεράσπιση των δημοκρατικών αρχών -που στη Γαλλία αναφέρουμε ως τις αξίες της Δημοκρατίας- μπορεί να κρατήσει την ακροδεξιά μακριά από την εξουσία. Αλλά αν οι εκλογές περιορίζονται σε μία καταθλιπτική επιλογή ανάμεσα σε ένα όλο και πιο ασύδοτο κατεστημένο και σε μία, δημοκρατικά απαράδεκτη εναλλακτική λύση όλο και περισσότεροι ψηφοφόροι απλά θα μείνουν στο σπίτι.

Κατά την άποψή μου, η μόνη βιώσιμη απάντηση στην λαϊκιστική απειλή πρέπει να είναι το κύριο πολιτικό ρεύμα της Ευρώπης να περάσει στην επίθεση με ένα αφήγημα που θα ανταποκρίνεται περισσότερο στις ανησυχίες των ψηφοφόρων, θα είναι πιο συνεκτικό και πιο Ευρωπαϊκό. Ο ακροδεξιός λαϊκισμός, πρέπει να καταπολεμηθεί με αμείλικτο δυναμισμό - αλλά πρέπει επίσης να απαντήσουμε στην ευρέως διαδεδομένη απογοήτευση και δυσαρέσκεια για τις πολιτικές από τις οποίες τρέφεται ο λαϊκισμός.