Ειρήνη Ν. Λιαπάτη
Λογίστρια 
Μέλος της επιστημονικής ομάδας TAXHEAVEN 

Από 1/1/2015 για κάθε μεταβολή που επέρχεται στην ακίνητη περιουσία, υπάρχει υποχρέωση υποβολής δήλωσης Ε9 εντός 30 ημερολογιακών ημερών από την ημερομηνία μεταβολής, ώστε να απεικονίζεται σωστά η περιουσιακή κατάσταση του φορολογούμενου. Υπόχρεος σε φόρο είναι όποιος έχει στην κατοχή του ακίνητα την 1η Ιανουαρίου κάθε έτους. 

► Θάνατος επικαρπωτή
Ο ψιλός κύριος, με τον θάνατο του επικαρπωτή, αποκτά την πλήρη κυριότητα του ακινήτου (μεταβολή εμπράγματου δικαιώματος). Σε αυτή την περίπτωση, ο ψιλός κύριος υποβάλλει Ε9 εντός 30 ημερών από την ημερομηνία θανάτου.
Παράδειγμα
Τέκνο έχει την ψιλή κυριότητα ενός διαμερίσματος. Στις 2 Φεβρουαρίου 2017 πεθαίνει ο επικαρπωτής-πατέρας. Το τέκνο υποβάλλει εμπρόθεσμα δήλωση Ε9, για να δηλώσει την μεταβολή του εμπράγματου δικαιώματος, έως την 4η Μαρτίου 2017 (30 ημερολογιακές ημέρες ξεκινώντας από την επομένη του θανάτου). Αν ο θάνατος επερχόταν στις 5 Μαρτίου 2017, η εμπρόθεσμη υποβολή θα γινόταν έως την 4η  Απριλίου 2017 (30 ημερολογιακές ημέρες).

► Δωρεά αιτία θανάτου (Α.Κ. άρθρο 2032)
Στην περίπτωση της δωρεάς αιτία θανάτου, π.χ. στις γονικές παροχές ψιλής κυριότητας όπου υπάρχει όρος παρακράτησης της επικαρπίας εφ’ όρου ζωής για τον παρέχοντα και μετά τον θάνατό του για τον επιζώντα σύζυγο, διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:  
  •         αν ο επιζών σύζυγος δεν συμβάλλεται στο συμβόλαιο και δεν υπογράφει, τότε αυτή η παρακράτηση για τον επιζώντα σύζυγο θεωρείται πρόταση.  Σε περίπτωση που ο επιζών σύζυγος αποδεχτεί την δωρεά μετά τον θάνατο του δωρητή, θα πρέπει να συνταχθεί συμβολαιογραφική πράξη αποδοχής της δωρεάς αιτία θανάτου και ο επιζών σύζυγος να υποβάλλει Ε9 εντός 30 ημερολογιακών ημερών από την ημερομηνία σύνταξης του συμβολαίου1.  Μέχρι να αποδεχτεί την δωρεά αιτία θανάτου ο επιζών σύζυγος, ο ψιλός κύριος θα πρέπει να δηλώνει πλήρη κυριότητα. Η πλειονότητα των συμβολαίων ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. 
  •         Σε περίπτωση που στο συμβόλαιο της μεταβίβασης της ψιλής κυριότητας προς το τέκνο, συμβάλλεται και υπογράφει και ο επιζών γονέας ως δωρεοδόχος (με την αναβλητική αίρεση να προαποβιώσει ο δωρητής), τότε το συμβόλαιο θεωρείται οριστικό (πρόταση και αποδοχή) και ο επιζών γονέας θα πρέπει να δηλώσει την επικαρπία εντός 30 ημερολογιακών ημερών από τον θάνατο.  

► Κληρονομική διαδοχή
Διαφορετική αντιμετώπιση, ως προς τον χρόνο υποβολής της δήλωσης Ε9, υπάρχει στις περιπτώσεις κληρονομικής διαδοχής. Η προθεσμία των 30 ημερολογιακών ημερών, για την εμπρόθεσμη υποβολή δήλωσης  Ε9, αρχίζει από την λήξη της προθεσμίας αποποίησης της κληρονομιάς2.
Η κληρονομική διαδοχή επέρχεται με δύο τρόπους: είτε εκ διαθήκης είτε εξ αδιαθέτου (χωρίς διαθήκη - από τον νόμο).
Αν μέχρι την 31η Δεκεμβρίου του έτους που επήλθε ο θάνατος:
  •          έχει δημοσιευθεί διαθήκη, υπόχρεος σε υποβολή δήλωσης Ε9 και κατά συνέπεια υπόχρεος σε φόρο είναι ο εκ διαθήκης κληρονόμος
  •           δεν έχει δημοσιευθεί διαθήκη, υπόχρεος σε υποβολή δήλωσης  Ε9 και υπόχρεος σε φόρο είναι ο εξ αδιαθέτου κληρονόμος.
Η απόκτηση ακινήτου από κληρονομιά, θα πρέπει να δηλωθεί στο Ε9 του κληρονόμου εντός 30 ημερολογιακών  ημερών από την λήξη της προθεσμίας αποποίησης της κληρονομιάς.
Η προθεσμία αποποίησης είναι:
  •          Για κατοίκους ημεδαπής 4 μήνες από την ημερομηνία θανάτου ή την δημοσίευση της διαθήκης.
  •          Για κατοίκους αλλοδαπής ή αν ο κληρονομούμενος ζούσε στο εξωτερικό, 12  μήνες από την ημερομηνία θανάτου ή την δημοσίευση της διαθήκης.
Η ύπαρξη διαθήκης ανανεώνει την τετράμηνη προθεσμία αποποίησης και για τους εξ αδιαθέτου κληρονόμους που περιλαμβάνονται σ’ αυτήν.
Αν πριν την παρέλευση της ημερομηνίας αποποίησης,  συνταχθεί πράξη αποδοχής κληρονομιάς, τότε οι 30 ημέρες για την μεταβολή στο Ε9, ξεκινούν από την ημερομηνία σύνταξης της πράξης αποδοχής.
Σε περίπτωση αποποίησης κληρονομιάς, ο επόμενος στην κληρονομική διαδοχή, ο οποίος καθίσταται κληρονόμος λόγω αυτής της αποποίησης, έχει προθεσμία 4 μηνών, από την ημερομηνία αποποίησης του αρχικού κληρονόμου, για να αποποιηθεί και αυτός. 
Περιπτώσεις κληρονομικής διαδοχής για κατοίκους ημεδαπής
I. Εξ αδιαθέτου κληρονομιά
Θάνατος στις 10 Ιανουαρίου 2017. Οι κληρονόμοι έχουν δικαίωμα αποποίησης έως τις 9 Μαΐου 2017. Αν η ημερομηνία περάσει, χωρίς να αποποιηθούν ή να αποδεχτούν την κληρονομιά, θεωρείται ότι την έχουν αποδεχτεί σιωπηρά και θα πρέπει να υποβάλλουν Ε9 εμπρόθεσμα έως τις 8 Ιουνίου 2017.
II. Αποδοχή κληρονομιάς πριν την λήξη της τετράμηνης προθεσμίας αποποίησης
Θάνατος στις 10 Ιανουαρίου 2017. Οι κληρονόμοι έχουν δικαίωμα αποποίησης έως τις 9 Μαΐου 2017. Αν στις 30 Μαρτίου 2017 συνταχθεί πράξη αποδοχής κληρονομιάς, μπορούν να δηλώσουν εμπρόθεσμα τα ακίνητα στο Ε9  έως τις 29 Απριλίου 2017.
III. Δημοσίευση διαθήκης στο ίδιο έτος που επήλθε ο θάνατος
Θάνατος στις 5 Μαρτίου 2017. Οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι έχουν προθεσμία 4 μηνών να αποποιηθούν την κληρονομιά. Στις 20 Μαΐου 2017  δημοσιεύεται διαθήκη. Οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι μπορούν να μην υποβάλλουν  Ε9, επειδή δεν έχει περάσει η 1 Ιανουαρίου 2018, ώστε να είναι υπόχρεοι σε φόρο,  και έχει δημοσιευθεί διαθήκη. Οι εκ διαθήκης κληρονόμοι, αν έως τις 19 Σεπτεμβρίου 2017 (τετράμηνη προθεσμία) δεν κάνουν αποποίηση κληρονομιάς, δηλώνουν εμπρόθεσμα στο Ε9 τα ακίνητα έως 19 Οκτωβρίου 2017.
IV. Δημοσίευση διαθήκης στο επόμενο έτος από τον θάνατο
Θάνατος στις 20 Νοεμβρίου 2016. Η διαθήκη δημοσιεύεται στις 25 Φεβρουαρίου 2017. Επειδή μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2016 δεν έχει δημοσιευθεί  διαθήκη, υπόχρεοι σε υποβολή δήλωσης Ε9 (που αφορά τα ακίνητα που υπάρχουν την 1 Ιανουαρίου 2017) είναι οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι, οι οποίοι είναι και υπόχρεοι σε φόρο, κατά το ποσοστό που τους αναλογεί, εφόσον δεν κάνουν αποποίηση εντός της τετράμηνης προθεσμίας (19 Μαρτίου 2017).  Θα μπορούν να υποβάλλουν δήλωση εμπρόθεσμα έως τις 19 Απριλίου 2017. Όταν  δημοσιευθεί η διαθήκη, θα κάνουν τις απαραίτητες διορθώσεις είτε μεταβάλλοντας είτε διαγράφοντας τα ακίνητα που είχαν δηλώσει ως εξ αδιαθέτου κληρονόμοι. Για την δήλωση που υποβάλλεται μετά τη δημοσίευση της διαθήκης, οι κληρονόμοι έχουν προθεσμία 4 μηνών για να αποποιηθούν, και σε περίπτωση που δεν αποποιηθούν, έχουν έναν μήνα επιπλέον για εμπρόθεσμη υποβολή Ε9, δηλαδή στο παράδειγμά μας δυνατότητα αποποίησης έως 24 Ιουνίου 2017 και υποβολής δήλωσης Ε9, αν δεν γίνει αποποίηση, έως 24 Ιουλίου 2017.
  • Θάνατος 20 Νοεμβρίου 2016
  • Ε9 από τους εξ αδιαθέτου κληρονόμους, εμπρόθεσμα έως 19 Απριλίου 2017,  για να δηλωθούν τα ακίνητα που υπάρχουν 1 Ιανουαρίου 2017 
  • Δημοσίευση διαθήκης 25 Φεβρουαρίου 2017
  • Τροποποιητική δήλωση Ε9 μεταβολής ή διαγραφής ακινήτων (για τους εξ αδιαθέτου κληρονόμους) εμπρόθεσμα έως 24 Ιουλίου 2017. Οι εξ αδιαθέτου κληρονόμοι, σε περίπτωση που περιλαμβάνονται στην διαθήκη, μπορούν να αποποιηθούν την κληρονομιά εντός της τετράμηνης προθεσμίας που ξεκινά από την δημοσίευση της διαθήκης.
  •  Αρχική δήλωση για τους εκ διαθήκης κληρονόμους (όσοι δεν περιλαμβάνονταν στους εξ αδιαθέτου κληρονόμους) εμπρόθεσμα έως 24 Ιουλίου 2017.
V. Επαγωγή κληρονομιάς λόγω αποποίησης του αρχικού κληρονόμου3
Με την αποποίηση του αρχικού κληρονόμου, η κληρονομιά επάγεται στον επόμενο στην κληρονομική διαδοχή, δηλαδή σε εκείνον που θα κληρονομούσε σε περίπτωση που ο αποποιηθείς δεν βρισκόταν εν ζωή όταν πέθανε ο κληρονομούμενος.
  • Θάνατος 20 Νοεμβρίου 2016
  • Ο αρχικός κληρονόμος αποποιείται στις 15 Μαρτίου 2017 (εντός της τετράμηνης προθεσμίας)
  • Ο επόμενος στην κληρονομική διαδοχή, έχει προθεσμία 4 μήνες για να αποποιηθεί, δηλαδή από τις 15 Μαρτίου που καθίσταται κληρονόμος, μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομιά έως τις 14 Ιουλίου 2017. Αν δεν αποποιηθεί, θα μπορεί να υποβάλλει Ε9 εμπρόθεσμα έως τις 13 Αυγούστου 2017 (4 μήνες + 1 μήνας).
Κατά την υποβολή της δήλωσης Ε9, επειδή είναι εξ αδιαθέτου κληρονόμος, το σύστημα θα ζητήσει ημερομηνία θανάτου και θα θεωρήσει την δήλωση εκπρόθεσμη. Σύμφωνα με προφορικές οδηγίες του Υπουργείου, προτείνεται στην ημερομηνία θανάτου να αναγραφεί η ημερομηνία αποποίησης του αρχικού κληρονόμου και στις ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ να αναγραφεί το ιστορικό, δηλαδή η πραγματική ημερομηνία θανάτου, η ημερομηνία αποποίησης του αρχικού κληρονόμου, το όνομά του και ο αριθμός απόφασης του Πρωτοδικείου για την αποποίηση.
Περιπτώσεις κληρονομικής διαδοχής για κατοίκους αλλοδαπής
Οι κάτοικοι αλλοδαπής ή στις περιπτώσεις που ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία του κατοικία στο εξωτερικό, έχουν προθεσμία αποποίησης της κληρονομιάς ενός έτους2. Υπάρχει δηλαδή υποχρέωση υποβολής Ε9, εντός 13 μηνών από την ημερομηνία θανάτου (12 μήνες για αποποίηση + 1 μήνας για το Ε9). Είναι η μόνη περίπτωση που κάποιο ακίνητο είναι δυνατόν να μην έχει δηλωθεί την 1η Ιανουαρίου του έτους που έπεται της ημερομηνίας θανάτου από κληρονόμους (εξ αδιαθέτου ή εκ διαθήκης). 
Σε περίπτωση που γίνει αποδοχή κληρονομιάς πριν την λήξη της προθεσμίας αποποίησης, τότε οι 30 ημερολογιακές ημέρες για την υποβολή του Ε9, ξεκινούν από την ημερομηνία σύνταξης της πράξης αποδοχής κληρονομιάς. Σε περίπτωση αποποίησης, ο επόμενος στην κληρονομική διαδοχή, ανάλογα αν είναι κάτοικος ημεδαπής ή κάτοικος αλλοδαπής, έχει προθεσμία αποποίησης τέσσερις μήνες ή ένα έτος.


________________________________________________________
1  Γνδτ Ν.Σ.Κ. 562/2004  (Μπορείτε να την κατεβάσετε από εδώ)
2  Α.Κ. άρθρο 1847. Αποποίηση: Ο κληρονόμος μπορεί να αποποιηθεί την κληρονομία μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών που αρχίζει από τότε που έμαθε την επαγωγή και το λόγο της. Στην επαγωγή από διαθήκη η προθεσμία δεν αρχίζει πριν από τη δημοσίευση της διαθήκης. Αν ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία κατοικία του στο εξωτερικό ή αν ο κληρονόμος έμαθε την επαγωγή όταν διέμενε στο εξωτερικό, η προθεσμία είναι ενός έτους. Η προθεσμία αναστέλλεται από τους ίδιους λόγους που αναστέλλεται και η παραγραφή.
3  Στις περιπτώσεις της εξ αδιαθέτου κληρονομιάς, οι κληρονόμοι κατατάσσονται σε τάξεις, από την Α΄ τάξη έως την ΣΤ΄ (Δημόσιο). Πρώτα καλούνται να αποδεχτούν ή να αποποιηθούν οι κληρονόμοι που ανήκουν στην Α΄ τάξη (κατιόντες του κληρονομούμενου). Αν δεν υπάρχουν κληρονόμοι που ανήκουν στην Α΄ τάξη, τότε καλούνται οι κληρονόμοι που ανήκουν στην Β΄ τάξη (γονείς, αδερφοί κλπ.) κ.ο.κ.  Α.Κ. άρθρα 1813-1824
Πηγή: Taxheaven