Ευλογία ή εφιάλτης το πλαστικό χρήμα;
xartonomismata_kai_kermata_se_kykloforia.jpg
Κρατώντας λιγότερο ή καθόλου ρευστό πάνω τους ή στο σπίτι τους, αρκετοί καταναλωτές νιώθουν περισσότερο ασφαλείς, αφού είναι λιγότερο ευάλωτοι στους κλέφτες
Τα «capital controls» και η έλλειψη μετρητών αύξησαν κατακόρυφα τους τελευταίους μήνες του 2015 τη χρήση του πλαστικού και του ηλεκτρονικού χρήματος στη χώρα μας.
Στα σούπερ μάρκετ, τα πολυκαταστήματα, τα μικρά εμπορικά, τα βενζινάδικα, τα εστιατόρια όλο και περισσότεροι καταναλωτές πληρώνουν σήμερα με πιστωτική ή χρεωστική κάρτα αντί χαρτονομισμάτων και κερμάτων. Ανάλογες πιένες γνωρίζουν οι αγορές και πληρωμές μέσω Ιντερνετ για όσους έχουν εξοικειωθεί με αυτές.
Για αρκετό κόσμο η αυξανόμενη αποδοχή καρτών και η επέκταση των πληρωμών μέσω του Ιντερνετ αποτελεί ευλογία.
Κρατώντας λιγότερο ή καθόλου ρευστό πάνω τους ή στο σπίτι τους, αρκετοί καταναλωτές νιώθουν περισσότερο ασφαλείς, αφού είναι λιγότερο ευάλωτοι στους κλέφτες.
Επιπλέον, κάνουν τις πληρωμές τους πιο εύκολα παρά ποτέ, αφού δεν χρειάζεται να κουβαλούν μαζί τους πορτοφόλια και πουγκιά, ενώ κάποιες φορές και ταχύτερα.
Η ελληνική κυβέρνηση φαίνεται να αγκαλιάζει αυτή την -εξ ανάγκης- στροφή των καταναλωτών στο πλαστικό και το ηλεκτρονικό χρήμα.
Αισιοδοξεί ότι καθώς είναι πιο ανιχνεύσιμες από τις φορολογικές αρχές σε σχέση με αυτές που γίνονται με τα μετρητά, οι πληρωμές μέσω καρτών και Ιντερνετ θα αποτελέσουν καθοριστικό βήμα για την πάταξη της φοροδιαφυγής, την είσπραξη των μη αποδιδόμενων φόρων και την αύξηση των φορολογικών εσόδων.
Προς την κατεύθυνση αυτή έχουν εξαγγελθεί μάλιστα από το υπουργείο Οικονομικών μέτρα όπως η υποχρεωτική χρήση καρτών για το χτίσιμο του αφορολογήτου ορίου μέσω των αποδείξεων. Απώτερος στόχος είναι η ανίχνευση και είσπραξη του ΦΠΑ που δεν αποδίδεται.
Η αναμφίβολα βίαιη προσαρμογή της ελληνικής κοινωνίας στους μοντέρνους τρόπους πληρωμών όμως δεν τους βρίσκει όλους σύμφωνους.
Αρκετοί είναι αυτοί που βλέπουν το όλο εγχείρημα με σκεπτικισμό και ζητούν σταδιακά βήματα προς την κοινωνία χωρίς ρευστό, τα οποία όπως λένε θα πρέπει να γίνουν έπειτα από συζήτηση με την κοινωνία.
Ο λόγος δεν αφορά βέβαια τους φοροφυγάδες εμπόρους, καταστηματάρχες ή επαγγελματίες που δεν κόβουν σήμερα αποδείξεις και δεν αποδίδουν τον ΦΠΑ στο κράτος, αλλά όσους πολίτες αντιλαμβάνονται ότι η αναγκαστική χρήση του πλαστικού χρήματος και η συνεπακόλουθη εγκατάλειψη του χάρτινου μεγεθύνουν τον κίνδυνο παραβίασης της ιδιωτικότητας του ατόμου.
Οι πληρωμές μέσω καρτών και διαδικτύου επιτρέπουν θεωρητικά στον οποιονδήποτε «Μεγάλο Αδελφό» να γνωρίζει ανά πάσα στιγμή πού ξοδεύουμε τα χρήματά μας.
Και έτσι να γνωρίζει τι μας αρέσει να τρώμε, τι να πίνουμε, τι μουσική ακούμε, ποια θεατρική παράσταση είδαμε, ποια ταινία κατεβάσαμε από το Ιντερνετ, ποιο βιβλίο επιλέξαμε να διαβάσουμε, ακόμη και σε ποια πληρωμένη σελίδα «κολλήσαμε» κατά την ηλεκτρονική μας ανάγνωση...
Εφιάλτης που -αν μη τι άλλο- παραπέμπει σε καταστάσεις και κοινωνίες όπως αυτή που περιέγραψε ο Τζορτζ Οργουελ στο γνωστό μυθιστόρημά του «1984».
Οι σκεπτικιστές επισημαίνουν ακόμη ότι:
α Οσοι επιμένουν να χρησιμοποιούν στις συναλλαγές τους χαρτονομίσματα και κέρματα δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι το κάνουν αυτό προκειμένου να φοροδιαφύγουν ή να αποκρύψουν χρήμα που προέρχεται από παράνομες δραστηριότητες.
β Η επέκταση της χρήσης των ηλεκτρονικών πληρωμών και του πλαστικού χρήματος δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και βελτίωση της είσπραξης των φόρων που δεν αποδίδονται στο Δημόσιο.
Ενα μεγάλο μέρος -το μεγαλύτερο ίσως- της σύγχρονης φοροδιαφυγής οφείλεται ως γνωστόν στις περιβόητες «τριγωνικές» συναλλαγές, με τις οποίες πολυεθνικές και πλούσιοι ιδιώτες καταφέρνουν να απαλλάσσουν νόμιμα τα κέρδη τους από τη φορολόγηση και να τα μεταφέρουν σε φορολογικούς παραδείσους.
γ Η εκτόξευση της απάτης στο διαδίκτυο δείχνει επίσης ότι οι ηλεκτρονικές πληρωμές δεν αποτελούν ακόμη απόλυτα ασφαλή τρόπο πληρωμών.
δ Η επέκταση των ηλεκτρονικών πληρωμών δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ανίχνευση και πάταξη του χρήματος που προέρχεται από εγκληματική δραστηριότητα.
Νωπή είναι ακόμη η ιστορία της ιστοσελίδας Silk Road που πουλούσε ναρκωτικά στο διαδίκτυο και πληρωνόταν στο γνωστό ηλεκτρονικό χρήμα Bitcoin.
ε Η εγκατάλειψη του χάρτινου χρήματος και η χρήση του πλαστικού και του ηλεκτρονικού εγκυμονούν τεράστιους κινδύνους υπερχρέωσης για ευάλωτες ομάδες της κοινωνίας όπως οι νέοι.
στ Μεγάλοι κερδισμένοι της αλλαγής θα είναι για ακόμη μια φορά οι τράπεζες. Η εγκατάλειψη του χάρτινου χρήματος σημαίνει γι’ αυτές δραστική μείωση του κόστους φύλαξης και ασφάλειας των υποκαταστημάτων τους, λιγότερες δαπάνες για προσωπικό, ενώ η επικράτηση των καρτών και των ηλεκτρονικών πληρωμών συνεπάγεται αυξημένες προμήθειες επ’ αυτών και μεγαλύτερα κέρδη.
Το χάρτινο χρήμα είναι αναντικατάστατο και προσφέρει αίσθηση ασφάλειας
Αν και «βαρβαρικό κατάλοιπο», το χάρτινο χρήμα παραμένει αναντικατάστατο μέσο πληρωμών υποστηρίζει ο Ιταλός οικονομολόγος Εντοάρντο Μπερέτα, ασκώντας δριμύτατη κριτική στους περιορισμούς που επέβαλαν στη διάρκεια της τρέχουσας κρίσης οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.
Στην εξαιρετική εργασία του «Το αναντικατάστατο των μετρητών και οι πρόσφατοι περιορισμοί στη χρήση τους:
Γιατί η Ευρώπη είναι εκτός τροχιάς», που παρουσίασε πριν από περίπου έναν χρόνο σε συνέδριο της γερμανικής κεντρικής τράπεζας (Bundesbank) στη Δρέσδη, ο καθηγητής του Universita della Svizzera Italiana αποδεικνύει ότι τα μετρητά είναι και το ταχύτερο και το πιο εύχρηστο μέσο απ’ όλες τις μορφές πληρωμών, ενώ αποτελεί παράλληλα και τον «φυσικό οδηγό» προς την οικονομική ευελιξία και ανάπτυξη.
Συγκρίνοντας διάφορα εργαλεία πληρωμών ο Μπερέτα παρατηρεί ότι: α. το χάρτινο χρήμα είναι αποδεκτό παντού στον κόσμο, ενώ δεν συμβαίνει πάντα το ίδιο για τις άλλες μεθόδους πληρωμών, β. οι πληρωμές με μετρητά δεν αποτελούν αντικείμενο προμήθειας στο μέγεθος που αυτό συμβαίνει σε μορφές ηλεκτρονικού χρήματος, γ. τα εργαλεία ηλεκτρονικών πληρωμών αρκετές φορές δεν θεωρούνται αξιόπιστα σε όρους «τελικής αποπληρωμής» μιας συναλλαγής.
Διαπιστώνει ακόμη ότι το χάρτινο χρήμα προσφέρει στους καταναλωτές μεγαλύτερο βαθμό ασφάλειας απ’ ό,τι τα άλλα μέσα πληρωμών και έτσι αποτελεί προϋπόθεση για υψηλότερες καταναλωτικές δαπάνες και υψηλότερη οικονομική ανάπτυξη.
Οι άνθρωποι, τονίζει, αισθάνονται συχνά πιο ασφαλείς όταν σκέφτονται ότι το χρήμα και ο οικονομικός πλούτος είναι ένα διαφοροποιημένο χαρτοφυλάκιο κερμάτων, χαρτονομισμάτων, επιταγών, μετοχών, ομολόγων, αποδεικτικών καταθέσεων κ.λπ.
Αυτή η αίσθηση ασφάλειας που προσφέρει το απτό χρήμα έχει τις ρίζες της: α) στα πολύτιμα μέταλλα (χρυσό και ασήμι), που ώς την κατάρρευση του κανόνα του χρυσού στη δεκαετία του 1930 χρησιμοποιούνταν ως εργαλεία πληρωμών και αποταμίευσης του πλούτου, β) σε υποσυνείδητα πρότυπα για το χρήμα και τον πλούτο. Σήμερα όμως που τα συνδεδεμένα με το χρυσό οικονομικά συστήματα έχουν εκλείψει, χαρτονομίσματα και κέρματα διαδραματίζουν τον ρόλο που έπαιζαν τα πολύτιμα μέταλλα στο παρελθόν.
Η οικονομική ασφάλεια –όπως επισημαίνει ο Μπερέτα– αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την κατανάλωση, η οποία με τη σειρά της αποτελεί τη βασικότερη παράμετρο της οικονομικής ανάπτυξης.
Οι ιδιώτες δεν θα αγοράσουν αγαθά και υπηρεσίες παρά μόνο όταν θα νιώσουν ασφαλείς, ενώ από την άλλη πλευρά οι ασφαλείς μέθοδοι πληρωμών οδηγούν σε τόνωση των καταναλωτικών δαπανών, άρα και της ανάπτυξης.
Αυτή η αίσθηση της ασφάλειας που προσφέρουν στους καταναλωτές οι πληρωμές με μετρητά είναι ιδιαίτερα εμφανής σε καταστάσεις κρίσης, όταν υπάρχει γενικευμένη έλλειψη εμπιστοσύνης στο τραπεζικό και το χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Ενδεικτικές αυτού είναι οι μαζικές αναλήψεις μετρητών που παρατηρήθηκαν στη διάρκεια της τελευταίας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και βέβαια το γεγονός ότι μεταξύ 2008 και 2012 τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα αύξησαν το μερίδιό τους στο ΑΕΠ μερικών από τις πιο ανεπτυγμένες και μοντέρνες (κατά συνέπεια και πιο εξοικειωμένες με το ηλεκτρονικό και το πλαστικό χρήμα) οικονομίες του πλανήτη -ευρωζώνη, ΗΠΑ, Ελβετία, Σιγκαπούρη, Χονγκ Κονγκ.
Ακόμη και στη Βρετανία του City και του προηγμένου χρηματοπιστωτικού συστήματος, πάνω από το 54% του συνόλου των πληρωμών συνεχίζει να πραγματοποιείται με μετρητά.
Ολα αυτά επιβεβαιώνουν τον αυξημένο οικονομικό και ψυχολογικό ρόλο του χάρτινου χρήματος και δείχνουν ότι ο περισσότερος κόσμος δεν είναι έτοιμος να εγκαταλείψει τις μεθόδους πληρωμών με μετρητά.
Ετσι ο Μπερέτα επικρίνει δριμύτατα τις αποφάσεις κυβερνήσεων της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη διάρκεια της τρέχουσας κρίσης –κυρίως μετά το 2012– να βάλουν περιορισμούς στις πληρωμές με μετρητά.
Κάποιοι από τους περιορισμούς αυτούς επιβλήθηκαν επειδή οι αρχές δεν μπορούσαν να εμποδίσουν τις παράνομες συναλλαγές και τη φοροδιαφυγή.
Ο Μπερέτα τονίζει ότι η αιτιολογία αυτή –ότι δηλαδή μπαίνουν περιορισμοί στην πιο κοινή μέθοδο πληρωμών στις μεταβιομηχανικές χώρες λόγω αδυναμίας των αρχών να πιάσουν τους φοροφυγάδες και το παράνομο χρήμα– είναι απλώς παράλογη.
Τέτοιου είδους περιορισμοί θα μπορούσαν ενδεχομένως να γίνουν δεκτοί μόνο αν δεν υπήρχαν επιπτώσεις στην οικονομική δραστηριότητα και την ανάπτυξη.
«Ομως τα μετρητά, αυτό το “βαρβαρικό κατάλοιπο”, είναι ακόμη αναγκαία για την τόνωση της κατανάλωσης και –γενικότερα– προκειμένου να επιτρέπουν στους ανθρώπους να επιλέγουν οι ίδιοι τον τρόπο πληρωμής που επιθυμούν.
Αυτό το τελευταίο, η ελευθερία της επιλογής, είναι προϋπόθεση για τις ελεύθερες κοινωνίες, η οποία σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να περιοριστεί χωρίς να προηγηθεί ένα δημοψήφισμα που να επιτρέπει στους πολίτες να ασκήσουν το δικαίωμά τους να ψηφίσουν επ’ αυτού».
Αν παρ’ όλα αυτά οι κυβερνήσεις επιχειρήσουν να επιβάλουν περιορισμούς με νόμο, τότε οι πολίτες θα υποχρεωθούν να το δεχτούν.
Τα αποτελέσματα όμως αυτής της επιλογής θα είναι κατά τον Μπερέτα πενιχρά, αφού οι απατεώνες θα διαρθρώσουν διαφορετικά τις μεταβιβάσεις τους –διασπώντας τα μεγάλα ποσά σε μικρότερα νόμιμα ποσά– ενώ την ίδια στιγμή οι κοινοί πολίτες θα αποθαρρυνθούν από οποιαδήποτε αγορά αγαθών.
Σε αυτή τη βάση, καλύτερη λύση για τον οικονομολόγο θα ήταν μια στάση αναμονής έως ότου φανεί αν τελικά οι πληρωμές με μετρητά θα εγκαταλειφθούν εθελοντικά από τον ίδιο τον κόσμο.
Μια κοινωνία χωρίς μετρητά
Ενορίτες που ρίχνουν τον οβολό τους στο παγκάρι μέσω κινητού, άστεγοι μικροπωλητές που κουβαλούν πάνω τους ΡOS, τράπεζες που δεν δέχονται ούτε κέρματα ούτε χαρτονομίσματα. Αν υπάρχει μια χώρα στον κόσμο που τρέχει ολοταχώς προς μια κοινωνία χωρίς μετρητά τότε σίγουρα αυτή είναι η Σουηδία.
Τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα εξοβελίζονται από τη σκανδιναβική χώρα και αντιπροσωπεύουν πλέον μόλις το 2% της οικονομίας της έναντι 7,7 % στις ΗΠΑ και 10% στην Ευρωζώνη.
Πέρυσι μόλις το 20% των πληρωμών που πραγματοποίησαν οι καταναλωτές εκεί έγινε με μετρητά όταν ο αντίστοιχος μέσος όρος στον υπόλοιπο κόσμο ήταν 75%.
Την ίδια στιγμή πλαστικό και ηλεκτρονικό χρήμα βασιλεύουν. Από 213 εκατομμύρια το 1998, οι συναλλαγές με χρεωστικές και πιστωτικές κάρτες άγγιξαν το 2013 τα 2,4 δισεκατομμύρια.
Ενας αυξανόμενος αριθμός Σουηδών χρησιμοποιεί τις εφαρμογές του διαδικτύου για τις καθημερινές του αγορές, ενώ περισσότερα από τα μισά υποκαταστήματα των μεγαλύτερων τραπεζών της χώρας -μεταξύ αυτών και των SEB, Swedbank, Nordea Bank- δεν χορηγούν μετρητά ούτε δέχονται καταθέσεις σε ρευστό.
Τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα που διακρατούν στα θησαυροφυλάκια τους οι σουηδικές τράπεζες συρρικνώθηκαν το 2014 στα 3,6 δισ. κορόνες από 8,7 δισ. το 2010. Στην ίδια κατεύθυνση, τα ΑΤΜ’s αποσύρονται κατά εκατοντάδες, ειδικά στις αγροτικές περιοχές.
Οι τράπεζες ισχυρίζονται ότι με την επέκταση της χρήσης των καρτών και των ηλεκτρονικών πληρωμών ακυρώνουν το κίνητρο των ληστειών στα υποκαταστήματά τους και εξοικονομούν σημαντικά ποσά που προορίζονται για φύλαξη και ασφάλεια.
Από την πλευρά τους όμως οι εταιρείες παροχής υπηρεσιών ασφάλειας κατηγορούν ότι το πραγματικό κίνητρο των τραπεζών είναι άλλο: θέλουν να εξοβελίσουν τα μετρητά από την αγορά προκειμένου να εισπράττουν προμήθεια από κάθε πληρωμή είτε αυτή γίνεται ηλεκτρονικά είτε με κάρτα.
Πάντως η διείσδυση του πλαστικού και του ηλεκτρονικού χρήματος στη σουηδική κοινωνία είναι κυριολεκτικά απίστευτη.
Πρόσφατο ρεπορτάζ των New York Times μιλά μεταξύ άλλων και για έναν 65χρονο πρώην άστεγο που πουλά περιοδικά μιας φιλανθρωπικής οργάνωσης στον δρόμο για να ζήσει και χρησιμοποιεί εδώ και δύο χρόνια φορητό τερματικό αυτόματων πληρωμών (ΡΟS) για να πληρώνεται.
Ο άστεγος, που κουβαλά πινακίδα πάνω του η οποία αναγράφει ότι δέχεται Visa, MasterCard και American Express, δηλώνει ότι οι πωλήσεις του αυξήθηκαν κατά 30% από τότε που άρχισε να χρησιμοποιεί το κινητό τερματικό.
Αλλά και στην εκκλησία Filadelfia της Στοκχόλμης ελάχιστοι από τους 1.000 ενορίτες της χρησιμοποιούν πλέον ρευστό όταν ρίχνουν τον οβολό τους στο παγκάρι. Μέσα στην εκκλησία υπάρχει μια μεγάλη οθόνη, στην οποία προβάλλεται ο αριθμός του τραπεζικού λογαριασμού της εκκλησίας.
Οι πιστοί συνήθως βγάζουν τα κινητά τους και προσφέρουν τα χρήματα τους ηλεκτρονικά μέσω μιας εφαρμογής συστήματος πληρωμών που έχουν υιοθετήσει οι μεγάλες τράπεζες της Σουηδίας.
Αλλoι πάλι πιστοί στοιχίζονται πίσω από ένα ειδικό μηχάνημα που δέχεται κάρτες και προσφέρουν μέσω αυτού χρήματα για τις διάφορες δραστηριότητες της εκκλησίας. Πέρυσι, 85% από τα 20 περίπου εκατομμύρια κορόνες που συλλέχθηκαν από προσφορές πιστών στη Σουηδία προήλθαν από κάρτες ή ψηφιακές πληρωμές.
Το αγκάλιασμα τον ηλεκτρονικών πληρωμών δεν βρίσκει όμως όλους τους Σουηδούς σύμφωνους. Καταναλωτικές οργανώσεις προειδοποιούν ότι η αυξανόμενη χρήση του πλαστικού και ηλεκτρονικού χρήματος μεγαλώνει την απειλή παραβίασης της ιδιωτικότητας των πολιτών και την ευπάθεια απέναντι στην κλιμακούμενη εγκληματικότητα στο διαδίκτυο.
Το 2014 ο αριθμός των ηλεκτρονικών απατών στη Σουηδία έφτασε τις 240.000 και ήταν διπλάσιος σε σχέση με δέκα χρόνια νωρίτερα.
Ακόμη και Σουηδοί που κερδίζουν από αυτήν την εξέλιξη, όπως ο Jacob de Geer, ιδρυτής της παραγωγού φορητών αναγνωστών καρτών iZettle, προειδοποιούν ότι «ο Big Brother μπορεί να βλέπει ακριβώς αυτό που κάνεις αν αγοράζεις πράγματα μόνο ηλεκτρονικά».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου