«Κατσαρίδες» οι εργολάβοι στις δημόσιες υπηρεσίες
20-1-630.jpg
Γκράφιτι σε τοίχο στην Αθήνα λίγες μέρες μετά την επίθεση με βιτριόλι στην καθαρίστρια Κωνσταντίνα Κούνεβα | ΕUROKINISSI / ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ
Ηταν δίπλα μας κάθε μέρα και νύχτα, όμως για τους περισσότερους ήταν αόρατες. Οι γυναίκες με τις λαδί ποδιές και τις σφουγγαρίστρες ήταν οι γνωστές-άγνωστες των δημόσιων υπηρεσιών.
Εργάτριες δύο αφεντάδων, του εργολάβου που τις προσλάμβανε και του δημόσιου φορέα που τον χρηματοδοτούσε, σε μεγάλο ποσοστό μετανάστριες, ήταν και παραμένουν η κινητήρια δύναμη της ιδιότυπης συμβιωτικής σχέσης ιδιωτικού και δημόσιου τομέα που συμπυκνώνεται στη λέξη «εργολαβίες».
Χρειάστηκε να καεί με βιτριόλι το πρόσωπο της Κωνσταντίνας Κούνεβα πριν από 9 χρόνια -23 του οργισμένου Δεκέμβρη του 2008- για να κοιτάξουμε τις γυναίκες αυτές στα μάτια.
Τις καθαρίστριες των εργολαβικών συνεργείων τις βλέπουμε και σήμερα καθημερινά. Ολο και περισσότερες πλέον είναι Ελληνίδες.
Ο μισθός τους κατατίθεται υποχρεωτικά στην τράπεζα, για να αποφεύγονται τα φαινόμενα παράνομης κατακράτησης. Ομως με μαγικό τρόπο ενίοτε μέρος του μισθού επιστρέφει στα χέρια του εργοδότη. Ολο και πιο συχνά καθυστερεί, δύο, τρεις και περισσότερους μήνες, υποχρεώνοντάς τες σε εργασιακή ομηρία. Εννιά χρόνια μετά την επίθεση στην Κούνεβα -κι ενώ η επισφάλεια, η ανασφάλεια, η εργοδοτική βία έχουν γίνει καθεστώς για τη συντριπτική πλειονότητα των εργαζομένων- τι έχει αλλάξει στη σχέση κράτους-εργολάβων;
«Οι εργολάβοι δεν έχουν αλλάξει κουλτούρα και συμπεριφορά» λέει σήμερα η Κωνσταντίνα Κούνεβα. «Από καταγγελίες πρώην συναδέλφων μου ξέρω ότι συχνά αλλάζουν επωνυμίες, μετόχους, βάζουν συγγενικά τους πρόσωπα μπροστά για να κρατούν τις δουλειές, παρά τις παραβάσεις της νομοθεσίας και την απλήρωτη εργασία, που έχει γίνει κανόνας. Τα τελευταία χρόνια προτιμούν κυρίως εργαζόμενους που χρειάζονται ένσημα. Πολλές εργαζόμενες αναγκάζονται να προσφύγουν ακόμη και σε ρουσφέτι για να μπουν στα συνεργεία. Εχουμε πολλή δουλειά ακόμη, αλλά, παρά τα εμπόδια, είμαστε αποφασισμένοι να καθαρίσουμε το εργολαβικό απόστημα».
Μέχρι σήμερα οι νομοθετικές πρωτοβουλίες και προσπάθειες για περιορισμό των εργολαβιών στο Δημόσιο και των εργοδοτικών αυθαιρεσιών που συνεπάγονται θυμίζουν το χάμστερ που γυρνάει στον τροχό και βρίσκεται συνεχώς στην ίδια θέση.
Η εκχώρηση των υπηρεσιών καθαριότητας σε εργολάβους συστηματοποιήθηκε από την κυβέρνηση της Ν.Δ. την περίοδο 1990-1993, αρχικά με τον περιορισμό το κόστος της εργολαβίας να μην ξεπερνά τη μισθολογική δαπάνη που θα απαιτούνταν για το μόνιμο προσωπικό.
Το ΠΑΣΟΚ (Ν. 2646/98) εκχώρησε και τη φύλαξη σε ιδιώτες με τις ίδιες προϋποθέσεις. Αργότερα, οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ (Ν. 2889/2001, Ν. 3204/2003) και η Ν.Δ. (Ν. 3329/2005) κατάργησαν το πλαφόν του κόστους και επέτρεψαν την εκχώρηση της καθαριότητας, της φύλαξης και άλλων τομέων σε ιδιωτικά συνεργεία, «ανεξάρτητα από το ύψος της αμοιβής του αναδόχου και της ύπαρξης κενών οργανικών θέσεων των οικείων κλάδων ή ειδικοτήτων».
Διατάξεις που δεν εφαρμόστηκαν
Με αφορμή τη δολοφονική επίθεση εναντίον της Κ. Κούνεβα και υπό την πίεση ενός τεράστιου κινήματος αλληλεγγύης, η τότε κυβέρνηση αναγκάστηκε να πάρει μέτρα: ο νόμος 3863 του 2010 (άρθρ. 68) υποχρέωνε τους εργολάβους για τη συμμετοχή σε διαγωνισμούς του Δημοσίου να περιλάβουν στις προσφορές τους τον αριθμό των εργαζόμενων στο έργο, τις ημέρες και ώρες εργασίας, το ύψος της μισθολογικής δαπάνης, με βάση τη ΣΣΕ, το ύψος των ασφαλιστικών εισφορών, τα τετραγωνικά μέτρα ανά άτομο, το εργολαβικό κέρδος.
Παράλληλα προβλεπόταν η τήρηση Μητρώου Παραβατών στο ΣΕΠΕ για καταχώριση των παραβάσεων και των πράξεων επιβολής προστίμου.
Διαπιστώνοντας παραβάσεις οι αναθέτουσες αρχές, δηλαδή οι διοικήσεις των φορέων και υπηρεσιών που χρησιμοποιούσαν εργολαβίες, μπορούσαν να κηρύξουν τους εργολάβους έκπτωτους καταγγέλλοντας τη σύμβαση και να καταβάλουν οι ίδιες (οι αρχές) τις αποδοχές και ασφαλιστικές εισφορές των εργαζομένων.
Ωστόσο στην πράξη αυτές οι διατάξεις δεν εφαρμόστηκαν. Ο φόβος και η τρομοκρατία των εργολάβων επέβαλε τον νόμο της σιωπής στους εργαζόμενους, που σε συνδυασμό με την απειλή της «μαύρης λίστας» για τους καταγγέλλοντες διαιώνιζε το μεσαιωνικό καθεστώς.
Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ προσπάθησε να βάλει μια τάξη στη ζούγκλα των εργολαβιών, με τη νομοθέτηση διατάξεων αρχικά των υπουργείων Εργασίας και Υγείας (Ν. 4325/15, Ν. 4368 και Ν. 4369/16) που προέβλεπαν τη σύναψη ατομικών συμβάσεων έργου με τους εργαζόμενους που ήδη απασχολούνταν στα εργολαβικά συνεργεία.
Ακολούθησε η ψήφιση του νόμου 4430/2016, που προέβλεπε ατομικές συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου, 24μηνης διάρκειας μέσω ΑΣΕΠ (με μοριοδότηση των ήδη απασχολούμενων), εφόσον δεν επαρκεί το υπάρχον προσωπικό τους και συντρέχουν «απρόβλεπτες ή επείγουσες» περιστάσεις, και μάλιστα με καλύτερους όρους και αποδοχές.
Το νέο πλαίσιο εφαρμόστηκε περιορισμένα, κυρίως σε φορείς του υπ. Υγείας. Οι εργολάβοι αντέδρασαν σφοδρά: άσκησαν προσφυγές στα δικαστήρια -μέχρι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έφτασε η υπόθεση- και κατάφεραν να «παγώσουν» το νέο καθεστώς.
Εν αναμονή της απόφασης του ΣτΕ, η υπόθεση εκκρεμεί στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΔΕΕ) που θα αποφανθεί σε 3 προδικαστικά ερωτήματα του ΣτΕ για τη συμβατότητα του νέου νόμου με το εθνικό και ενωσιακό δίκαιο. Οπου προχώρησαν οι ατομικές συμβάσεις, είχαμε την άρνηση του Ελεγκτικού Συνεδρίου να εγκρίνει τις δαπάνες πληρωμής.
Εξάλλου η άρνηση του Ελεγκτικού Συνεδρίου να εγκρίνει τις πληρωμές των «παρατασιούχων» καθαριότητας έχει ως συνέπεια να μένουν για μήνες απλήρωτοι οι εργαζόμενοι.
Σε ένα βαθμό εξαιτίας αυτής της νομικής αβεβαιότητας οι διοικήσεις πολλών φορέων του Δημοσίου εξακολουθούν να διατηρούν τις εργολαβίες, δεδομένου ότι δεν θεσμοθετείται υποχρεωτικότητα στις διοικήσεις των φορέων να εκδιώξουν τους εργολάβους, αλλά προαιρετικότητα («δύνανται να συνάπτουν ατομικές συμβάσεις εργασίας ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου»).
Ο Γιάννης Κουζής, καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, επιστημονικός συνεργάτης του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, είναι ο άνθρωπος που μαζί με τον συνάδελφό του Αποστόλη Καψάλη και με την πολύτιμη συμπαράσταση των συνδικαλιστριών της ΠΕΚΟΠ, μεταξύ τους και της Κωνσταντίνας Κούνεβα, συνέταξε την έρευνα «Οι εργασιακές σχέσεις στον Κλάδο του Καθαρισμού», που παραμένει ώς σήμερα έρευνα αναφοράς για τον τομέα των εργολαβιών καθαρισμού στην Ελλάδα.
Τι ακριβώς έχει αλλάξει, τον ρωτήσαμε: «Παραδόξως διατηρούνται τα φαινόμενα των εργοδοτικών αυθαιρεσιών, οι εργολάβοι έχουν βρει μια σειρά από τρόπους να συνεχίζονται αυτές οι παραβιάσεις. Επίσης έχουν βρει τρόπους να μην κηρύσσονται έκπτωτοι οι εργολάβοι που κάνουν παραβιάσεις».
Το αίτημα να εκδιωχθούν οι εργολάβοι από το Δημόσιο, να αποκτήσουν οι εργαζόμενοι στον καθαρισμό σταθερή δουλειά με πλήρη δικαιώματα ήταν ένας από τους διακηρυγμένους στόχους της νέας κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ όταν εκλέχθηκε το 2015. Τι έχει γίνει από τότε;
«Αυτό δεν έχει γίνει και δεν φαίνεται να εντάσσεται σε κεντρική επιλογή. Υπάρχουν μόνο αποσπασματικές παρεμβάσεις στο θέμα των εργολαβιών. Οι εργολαβίες διατηρούνται στον μεγαλύτερο βαθμό τους. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούν να γίνουν συμβάσεις μόνιμου προσωπικού. Οι περιοριστικές πολιτικές που θέτουν οι δανειστές και τα μνημόνια δεν αφήνουν περιθώρια για προσλήψεις, πόσο μάλλον μόνιμου προσωπικού και μάλιστα στον τομέα της καθαριότητας. Αποσπασματικά και σε περιορισμένη έκταση γίνονται προσλήψεις με συμβάσεις περιορισμένης διάρκειας, που όμως δεν μπορούν να ξεπεράσουν συνολικά τα δύο χρόνια, για να μη μονιμοποιηθούν οι εργαζόμενοι όπως τους επιτρέπει το προεδρικό διάταγμα (το περίφημο Π.Δ. 164/2004, γνωστό και ως «διάταγμα Παυλόπουλου»)».
Τι εμποδίζει τους δημόσιους φορείς να προσλάβουν απευθείας προσωπικό, έστω με αυτούς τους περιορισμούς, αποφεύγοντας τους εργολάβους;
«Θεωρητικά έχει την ευχέρεια ο καθένας ξεχωριστά να το κάνει. Ομως υπάρχουν εμπόδια που αποκλείουν το να γίνει κάτι τέτοιο κεντρική πολιτική: πρώτον, για να γίνει κεντρική πολιτική, πρέπει να ανακυκλώνονται εργαζόμενοι με συβάσεις ορισμένου χρόνου κάθε ένα ή δύο χρόνια, γιατί δεν μπορούν να μονιμοποιηθούν. Δεύτερον, με τις περιοριστικές πολιτικές στο Δημόσιο και επειδή σε πολλούς τομείς έχουμε έλλειψη προσωπικού, αν προσλαμβάνεις δικό σου προσωπικό καθαριότητας, θα πρέπει ένα μέρος τού σταθερού προσωπικού να επιφορτιστεί με τον έλεγχο αυτής της λειτουργίας. Με την υποστελέχωση που επικρατεί στο Δημόσιο, αυτό το προσωπικό απλά δεν υπάρχει. Τρίτον, υπάρχει κεκτημένη ταχύτητα των εργολαβιών. Εχει δημιουργήσει μια ροή εδώ και δεκαετίες. Οι εργολαβίες είναι η εύκολη λύση».
Συνολική οικονομική μελέτη με στοιχεία που να αποδεικνύει ότι οι απευθείας ατομικές συμβάσεις έργου είναι πιο επωφελείς για το Δημόσιο από τις εργολαβίες δεν υπάρχει, μας λέει ο καθηγητής.
Υπάρχουν όμως ενδεικτικά παραδείγματα: «Το 2015 στο υπουργείο Εργασίας, όταν έληξε η σύμβαση των εργολάβων, προσλήφθηκαν απευθείας οι εργαζόμενές του από το ίδιο το υπουργείο. Πληρώνονταν 90 ευρώ παραπάνω και πάλι υπολογίστηκε ότι για το ίδιο διάστημα, σε σχέση με την εργολαβία, το υπουργείο εξοικονομούσε γύρω στις 30.000 ευρώ. Μάλιστα χωρίς να παραβιάζονται δικαιώματα των εργαζομένων -γιατί υπάρχει η εκτεταμένη πρακτική που μπαίνουν τα χρήματα στους λογαριασμούς και την επόμενη μέρα τα μισά επιστρέφονται στον εργοδότη, με εκβιαστικές μεθόδους», μας λέει ο Γ. Κουζής.
Νεοφιλελευθερισμός και εργολαβίες πάνε μαζί. Η τάση «εργολαβοποίησης» του δημόσιου τομέα (το οutsourcing στη γλώσσα του μάρκετινγκ ή, ελληνιστί, η ανάθεση υπηρεσιών του Δημοσίου σε ιδιώτες) αποτελεί διεθνή κανόνα και δεν ισχύει μόνο για την καθαριότητα.
Σε χώρες του σκανδιναβικού Βορρά ή στη Γαλλία βλέπουμε στο Δημόσιο να απασχολείται μόνιμο προσωπικό στην καθαριότητα, όμως αυτό δεν αναιρεί τη γενικότερη τάση.
Ολο και περισσότερο οι εργολαβίες μπαίνουν στην καθημερινότητα του Δημοσίου. Σε όλο τον ευρωπαϊκό χώρο μειώνεται διαρκώς το δυναμικό στον δημόσιο τομέα και ο ρόλος των εργολάβων συνεχώς ενισχύεται.
Σε εποχές σκληρής λιτότητας και περιορισμού του κράτους, η κεντρική επιλογή για επέκταση των εργολαβιών κοστίζει ακριβότερα στον φορολογούμενο, οι εργαζόμενοι απασχολούνται με όλο και χειρότερους όρους σε μόνιμη ανασφάλεια, ο πλούτος συγκεντρώνεται στα χέρια των λίγων. Η αντιστροφή αυτού του φαινομένου απαιτεί μια εντελώς διαφορετική αντίληψη για τη λειτουργία του Δημοσίου και του κράτους του ίδιου.
Και, δυστυχώς, αυτή η συζήτηση δεν φαίνεται καν να έχει αρχίσει.
Κ. Κούνεβα: Ο φυσικός αυτουργός της επίθεσης είναι θύμα κι αυτός
↳ Η Κωνσταντίνα Κουνεβα, στο βαγόνι του ΗΣΑΠ, 9 χρόνια μετά τη δολοφονική επίθεση εναντίον της με βιτριόλι. Καθαρίστρια στο Μετρό, πήρε ενεργά μέρος στο συνδικάτο των καθαριστριών. Για τη δραστηριότητά της την έλουσαν με οξύ την Παραμονή των Χριστουγέννων του 2008. Παρά τους σοβαρούς τραυματισμούς της, καμένα μάτια, οισοφάγος, εντελώς παραμορφωμένο πρόσωπο, επέζησε μετά από περισσότερες από 40 επεμβάσεις
Την πρώτη φορά που την είδαμε κειτόταν στον 9ο όροφο της Μονάδας Αυξημένης Φροντίδας του «Ευαγγελισμού». Μισότυφλη, βουβή, καμένη από το πρόσωπο μέχρι βαθιά στα σπλάχνα της, η Κωνσταντίνα τσακώνεται με τη μάνα της: ο γιος της θέλει να πάει σε ένα παιδικό πάρτι, η γιαγιά φοβάται. Ταυτόχρονα η γενική γραμματέας Κούνεβα δίνει οδηγίες στο σωματείο της. Ολα αυτά με σημειώματα που γράφει ακατάπαυστα. Ενα μικρό κομμάτι χαρτί θα γίνει και το πρώτο στοιχείο της έρευνας που ξεκινήσαμε τον Δεκέμβριο του 2008: «Είδα!», έλεγε το σημείωμα που μας έδωσε, όταν ακόμα κανείς δεν ήξερε αν η Κούνεβα θα καταφέρει να επιζήσει.
Αυτό το «είδα» ήταν η αφορμή για να δούμε την υπόθεση Κούνεβα, αλλά και τις εργολαβίες γενικότερα. Αυτό το θεριό θέλησης, δύναμης και υπομονής έχει μέχρι σήμερα υποβληθεί σε δεκάδες χειρουργεία. Οι δράστες της επίθεσης δεν βρέθηκαν ποτέ, η Αστυνομία έβαλε την υπόθεση στο αρχείο και η Δικαιοσύνη σε δεύτερο βαθμό αμφισβητεί ότι η επίθεση εναντίον της έγινε εξαιτίας της συνδικαλιστικής δράσης της.
Σήμερα συναντιόμαστε ξανά με την Κωνσταντίνα Κούνεβα. Η δική της ζωή έχει αλλάξει εντελώς -τι έχει αλλάξει για τον κλάδο της;
• Εχουν περάσει 9 χρόνια. Εχετε καταφέρει να ξεχάσετε ή να συγχωρέσετε;
Να συγχωρήσω ποιον; Θεωρώ ότι ο φυσικός αυτουργός της επίθεσης είναι θύμα κι αυτός. Δεν ξέρω αν αμείφθηκε καλά για τις «υπηρεσίες» του, πάντως αποκλείεται να είναι καλά, αποκλείεται να μπορεί να ζει μ’ αυτό το βάρος. Οσο για τους ηθικούς αυτουργούς, δεν ξέρω αν κι αυτοί ζουν ήσυχοι.
Εγώ πάντως αγωνίζομαι για να μην υπάρχουν εργοδότες που απειλούν: «Θυμηθείτε την Κούνεβα». Είναι αδύνατο να ξεχάσω, αλλά όσα πέρασα δεν με κατέστρεψαν. Είμαι καλά μέσα μου. Κι αυτό που δεν μπορώ να ξεχάσω είναι η αλληλεγγύη και η στήριξη χιλιάδων ανθρώπων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς και των γιατρών μου στον «Ευαγγελισμό» και στη Γαλλία.
Χάρη στην πολύτιμη βοήθειά τους ξαναγεννήθηκα. Νιώθω καλά παλεύοντας, και ως ευρωβουλευτής πια, για να αντιμετωπίσουμε αυτές τις αιτίες.
• Οι παρά λίγο δολοφόνοι σας δεν βρέθηκαν ποτέ. Σε τι φάση βρίσκεται τώρα η υπόθεση;
Η ποινική έρευνα έκλεισε βιαστικά με τεράστιες ελλείψεις. Δεν εξετάστηκε υλικό από κάμερες της περιοχής, δεν λήφθηκε βιολογικό υλικό, δεν ελέγχθηκαν τηλεφωνικές συνομιλίες και τραπεζικοί λογαριασμοί υπόπτων.
Ποινικό δικαστήριο δεν έγινε ποτέ. Οσον αφορά τη δίκη για αποζημίωσή μου λόγω «εργατικού ατυχήματος», η πρωτόδικη απόφαση έκρινε τον εργοδότη μου, την ΟΙΚΟΜΕΤ, υπεύθυνο γιατί δημιούργησε κλίμα σύγκρουσης εναντίον μου που οδήγησε στην επίθεση.
Το Εφετείο όμως στη συνέχεια δεν διαπίστωσε «αιτιώδη συνάφεια» με το έγκλημα, παρά τα αδιάσειστα στοιχεία. Τώρα περιμένουμε την απόφαση του Αρείου Πάγου που δίκασε την αναίρεσή μου πριν από δύο μήνες.
• Εν αναμονή της απόφασης του Αρείου Πάγου, τι σκέφτεστε για το σύστημα απονομής δικαιοσύνης στην Ελλάδα;
Η Δικαιοσύνη είναι το καταφύγιο των αδικημένων - περιμένω λοιπόν δικαίωση. Εάν δεν δικαιωθώ, δεν μένει άλλο από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Ομως έχω εμπιστοσύνη στην κρίση του Αρείου Πάγου, αποτελείται από έμπειρους δικαστές, με υψηλή κατάρτιση.
• Σε σχέση με τους συναδέλφους σας που δουλεύουν σε εργολάβους, ποιες είναι οι συνθήκες τώρα; Τι ποσοστό του Δημοσίου εξακολουθεί να δουλεύει σε εργολάβους; Τι έχει κάνει και τι πρέπει να κάνει η κυβέρνηση σε σχέση με αυτό;
Οι εργολαβικές εταιρείες «μεγαλουργούν» εδώ και 30 χρόνια. Ωστόσο υπάρχει πολιτική βούληση να τερματιστεί αυτό το καθεστώς.
Υπάρχουν μελέτες που αποδεικνύουν μεγάλη εξοικονόμηση για το Δημόσιο από τις ατομικές συμβάσεις. Πρόσφατα ψηφίστηκε ρύθμιση του υπουργείου Διοικητικής Ανασυγκρότησης, που εξασφαλίζει αφενός την πληρωμή των εργαζομένων, αφετέρου την προκήρυξη 18μηνων συμβάσεων μέσω ΑΣΕΠ.
Εχω προτείνει επίσης να θεσμοθετηθεί η «αλληλέγγυα και εις ολόκληρον» ευθύνη των διοικήσεων των φορέων (δημόσιου και ιδιωτικού τομέα), από κοινού με τον εργολάβο, για να αντιμετωπιστεί η απλήρωτη εργασία.
Η μόνη δίκαιη και νόμιμη λύση για το Δημόσιο πάντως είναι οργανικές θέσεις μονίμων στα οργανογράμματα και συμβάσεις εργασίας αορίστου χρόνου, αφού αυτές οι ανάγκες είναι μόνιμες και διαρκείς. Ας ελπίσουμε ότι με την έξοδο από τα μνημόνια θα λυθεί το θέμα οριστικά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου