Χιλιάδες άνεργοι φορολογούμενοι θα κληθούν να πληρώσουν φέτος αυξημένα ποσά φόρων εισοδήματος, κατά την εκκαθάριση των φορολογικών δηλώσεων που θα υποβάλουν για το 2018, αν δεν προσέξουν ορισμένες «παγίδες» που υποκρύπτει η ισχύουσα νομοθεσία.
του Γιώργου Παλαιτσάκη
Οι φορολογικές διατάξεις προβλέπουν τη φορολόγηση των επιδομάτων ανεργίας σε περίπτωση που τα λοιπά εισοδήματα του ανέργου -πραγματικά ή τεκμαρτά- υπερβαίνουν τα 10.000 ευρώ, καθώς επίσης και τις ρυθμίσεις για τα τεκμήρια διαβίωσης, βάσει των οποίων το συνολικό ύψος του ετήσιου φορολογητέου εισοδήματος κάθε ανέργου προσδιορίζεται συνήθως σε επίπεδο αισθητά υψηλότερο του πραγματικού, οδηγώντας σε αυξημένες φορολογικές επιβαρύνσεις αλλά και σε απώλεια κοινωνικών επιδομάτων.
Εν όψει της υποβολής των δηλώσεων φορολογίας εισοδήματος για το 2018, κάθε φορολογούμενος που ήταν κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους άνεργος θα πρέπει να έχει υπ’ όψιν του ότι: 
Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, το επίδομα ανεργίας απαλλάσσεται από τον φόρο εισοδήματος μόνον εφόσον το άθροισμα των λοιπών εισοδημάτων που απέκτησε ο άνεργος, κατά τη διάρκεια του έτους για το οποίο φορολογείται, δεν έχει υπερβεί τα 10.000 ευρώ. Εάν, λοιπόν, στη φετινή δήλωση φορολογίας εισοδήματος δηλωθούν επίδομα ανεργίας και λοιπά εισοδήματα (απαλλασσόμενα ή φορολογούμενα με ειδικό τρόπο) συνολικού ύψους άνω των 10.000 ευρώ, τότε, κατά την εκκαθάριση της δήλωσης, το ποσό του επιδόματος ανεργίας θα προστεθεί στα λοιπά εισοδήματα και θα υπαχθεί σε φόρο εισοδήματος και, ενδεχομένως, σε ειδική εισφορά αλληλεγγύης.
Αυτό σημαίνει, πρακτικά, ότι:
α) Αν τα ετήσια εισοδήματα του άνεργου φορολογουμένου τα οποία υπερέβησαν τα 10.000 ευρώ το 2018 προέρχονται αποκλειστικά από την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας, τότε τα εισοδήματα αυτά θα αθροιστούν με το επίδομα ανεργίας και θα φορολογηθούν ενιαία με βάση την κλίμακα φόρου εισοδήματος των μισθωτών, δηλαδή λαμβανομένου υπόψη αφορολογήτου ορίου έως 8.636-9.545 ευρώ και με συντελεστές φόρου κλιμακούμενους από 22% έως 45%.
β) Αν τα άνω των 10.000 ευρώ ετήσια εισοδήματα του ανέργου προέρχονταιαποκλειστικά από αγροτικές δραστηριότητες, τότε θα φορολογηθούν αυτοτελώς με την κλίμακα φόρου των εισοδημάτων από επιχειρηματικές δραστηριότητες, δηλαδή από το πρώτο ευρώ και με συντελεστές κλιμακούμενους από 22% έως 45%, ενώ το επίδομα ανεργίας θα υπαχθεί σε φόρο ξεχωριστά με βάση την κλίμακα φόρου εισοδήματος των μισθωτών, οπότε θα παραμείνει αφορολόγητο μέχρι το επίπεδο των 8.636-9.545 ευρώ σε ετήσια βάση.
γ) Αν τα άνω των 10.000 ευρώ ετήσια εισοδήματα του ανέργου προέρχονται αποκλειστικά από εκμετάλλευση ακινήτων, τότε θα φορολογηθούν αυτοτελώς με την κλίμακα φόρου των εισοδημάτων από ακίνητα, δηλαδή από το πρώτο ευρώ και με συντελεστές κλιμακούμενους από 15% έως 45%, ενώ το επίδομα ανεργίας θα υπαχθεί σε φόρο ξεχωριστά, με βάση την κλίμακα φόρου εισοδήματος των μισθωτών, οπότε θα μείνει αφορολόγητο μέχρι το επίπεδο των 8.636-9.545 ευρώ σε ετήσια βάση.
δ) Αν τα άνω των 10.000 ευρώ ετήσια εισοδήματα του ανέργου προέρχονται απόπολλές και διαφορετικές πηγές, τότε για κάθε επιμέρους ποσό θα ισχύσει ο προβλεπόμενος από τον Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος τρόπος φορολόγησης (είτε αυτοτελώς βάσει κλίμακας συντελεστών, είτε εξαντλουμένης της φορολογικής υποχρέωσης από την παρακράτηση του φόρου στην πηγή κ.λπ.)
ε) Στο άθροισμα του επιδόματος ανεργίας και του συνολικού ποσού των λοιπών ετήσιων εισοδημάτων του ανέργου, εφόσον το άθροισμα αυτό υπερβαίνει τα 12.000 ευρώ, θα επιβληθεί ειδική εισφορά αλληλεγγύης με συντελεστές κλιμακούμενους από 2,2% έως 10%. 
Υπενθυμίζουμε ότι εξαίρεση από την υποχρέωση καταβολής ειδικής εισφοράς αλληλεγγύης ισχύει μόνο:
  • για τους μακροχρόνια ανέργους που είναι εγγεγραμμένοι στα μητρώα ανέργων του ΟΑΕΔ,λαμβάνουν επίδομα ανεργίας από τον εν λόγω οργανισμό, εφόσον κατά το έτος της βεβαίωσης δεν έχουν πραγματικά εισοδήματα,
  • για τους μακροχρόνια άνεργους ναυτικούς που είναι εγγεγραμμένοι στους καταλόγους προσφερομένων προς ναυτολόγηση του Γραφείου Ευρέσεως Ναυτικής Εργασίας (Γ.Ε.Ν.Ε.), στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και οι σχετικοί κατάλογοι των Λιμενικών Αρχών που λειτουργούν ως παραρτήματά του, καθώς και όσοι λαμβάνουν επίδομα ανεργίας από τον εν λόγω Φορέα, εφόσον κατά το χρόνο βεβαίωσης δεν έχουν πραγματικά εισοδήματα.

Το τεκμαρτό εισόδημα

Σε κάθε περίπτωση ανέργου στην οποία το πραγματικό εισόδημα που αποκτήθηκε το 2018 ήταν πολύ χαμηλό, το τεκμαρτό ποσό φορολογητέου εισοδήματος που θα του προσδιορίσει η Διεύθυνση Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (ΔΗΛΕΔ) της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ), με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης, κατά την εκκαθάριση της φορολογικής δήλωσης, θα είναι υψηλότερο από το πραγματικό.
Στην περίπτωση αυτή, η προστιθέμενη διαφορά φορολογητέου εισοδήματος, που θα έχει προκύψει λόγω της εφαρμογής των τεκμηρίων διαβίωσης (του ελάχιστου τεκμηρίου διαβίωσης των 3.000 ευρώ αν είναι άγαμος ή των 2.500 ευρώ αν είναι έγγαμος και των τεκμηρίων διαβίωσης για τις κατοικίες, τα Ι.Χ. κ.λπ. που χρησιμοποίησε το 2018) θα φορολογηθεί, βάσει των διατάξεων της παραγράφου 1δ του άρθρου 34 του ν. 4172/2013, με την κλίμακα φόρου εισοδήματος των μισθωτών, δηλαδή λαμβανομένου υπόψη αφορολογήτου ορίου 8.636-9.545 ευρώ, ανεξαρτήτως της διάρκειας της ανεργίας εντός του 2018.

Προσοχή…

Όμως, η ευνοϊκή αυτή κλίμακα φορολόγησης θα εφαρμοστεί, κατά την εκκαθάριση της φορολογικής δήλωσης, μόνο υπό την προϋπόθεση ότι το ταμείο ανεργίας στο οποίο υπάγεται ο άνεργος φορολογούμενος, δηλαδή ο ΟΑΕΔ (Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού), ή το ΓΕΝΕ (Γραφείο Ευρέσεως Ναυτικής Εργασίας) ή το ΕΤΑΠ – ΜΜΕ (Ενιαίο Ταμείο Ασφάλισης Προσωπικού Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης), έχει συμπεριλάβει τα στοιχεία του στις καταστάσεις με τα δεδομένα όλων των ανέργων του κατά το έτος 2018, τις οποίες έχει διαβιβάσει στη ΔΗΛΕΔ της ΑΑΔΕ
Σε κάθε περίπτωση ανέργου του οποίου τα στοιχεία δεν θα περιλαμβάνονται στις καταστάσεις αυτές, θα υπάρξει πρόβλημα, καθώς ο ίδιος δεν θα αναγνωριστεί ως άνεργος από το σύστημα TAXISnet, κατά την εκκαθάριση της φορολογικής του δήλωσης, και, αν το πενιχρό εισόδημα που απέκτησε το 2018 προέρχεται εξ ολοκλήρου ή κατά το μεγαλύτερο μέρος του από μη μισθωτές πηγές, θα φορολογηθεί, για την προστιθέμενη διαφορά φορολογητέου εισοδήματος που θα έχει προκύψει λόγω της εφαρμογής των τεκμηρίων διαβίωσης, με βάση την επαχθή φορολογική κλίμακα που ισχύει για τα εισοδήματα από επιχειρηματική δραστηριότητα, δηλαδή με συντελεστή 22%.
Επιπλέον, επί του υπέρογκου ποσού φόρου που θα προκύψει με βάση την επαχθή αυτή κλίμακα θα υπολογιστεί και προκαταβολή φόρου 100%, με συνέπεια η τελική φορολογική επιβάρυνση να εκτοξευθεί στο 44% του ανύπαρκτου και ουσιαστικά εικονικού και εξωπραγματικού φορολογητέου εισοδήματος που θα έχει προσδιοριστεί με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης!
Συνεπώς, κάθε φορολογούμενος που ήταν άνεργος εντός του 2018, αλλά τα στοιχεία του δεν θα έχουν περιληφθεί σ’ αυτά που θα σταλούν, υπό μορφή ηλεκτρονικών αρχείων, από τα ταμεία ανεργίας στη ΔΗΛΕΔ της ΑΑΔΕ, δεν θα αναγνωρίζεται από το σύστημα ΤΑΧΙSnet ως «άνεργος».

Τι να κάνετε

Για να αποφύγει την άκρως δυσάρεστη εξέλιξη της υπερφορολόγησης με βάση τα τεκμήρια, θα πρέπει να προσκομίσει ο ίδιος στη Φορολογική Διοίκηση (στην αρμόδια ΔΟΥ) βεβαίωση ανεργίας από τον ΟΑΕΔ ή τους λοιπούς αρμόδιους φορείς, που να αποδεικνύει ότι ήταν άνεργος κατά το έτος 2018 για το οποίο φορολογείται.

Δικαιολόγηση εισοδήματος

Ακόμη και σε περίπτωση που το τεκμαρτό εισόδημα, το οποίο προσδιορίζεται με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης, είναι μεγαλύτερο από το πραγματικό εισόδημα, το οποίο πρόκειται να δηλωθεί στη φετινή φορολογική δήλωση, η επιπλέον διαφορά φορολογητέου εισοδήματος που προκύπτει μπορεί να δικαιολογηθεί με διάφορους νόμιμους τρόπους, ώστε ο υπολογισμός του φόρου να γίνει όχι επί του -συνήθως πολύ υψηλού- τεκμαρτού εισοδήματος, αλλά επί του σημαντικά χαμηλού πραγματικού και εν τέλει το χαμηλό αυτό εισόδημα να λαμβάνεται υπ’ όψιν ως το ετήσιο εισόδημα του ανέργου, σε κάθε περίπτωση χορήγησης κοινωνικού επιδόματος βάσει εισοδηματικών κριτηρίων (π.χ. για τη χορήγηση του επιδόματος τέκνων από τον ΟΠΕΚΑ).
Η δικαιολόγηση της επιπλέον διαφοράς φορολογητέου εισοδήματος μπορεί να γίνει, σύμφωνα με τις διατάξεις της παραγράφου 2 του άρθρου 34 του ν. 4172/2013, κυρίως:
  • α) με την επίκληση ποσών που δανείστηκε ο φορολογούμενος από το τραπεζικό σύστημα, από συγγενείς ή φίλους του,
  • β) με την επίκληση χρηματικών ποσών που του δώρισαν οι γονείς του ή κληρονόμησε,
  • γ) με την επίκληση άλλων ποσών που έλαβε κατά τη διάρκεια του 2018, τα οποία δεν αποτελούν εισόδημα (κέρδη από λαχεία, αποζημιώσεις από ασφαλιστικές εταιρείες κ.λπ.) ή θεωρούνται εισόδημα αλλά έχουν φορολογηθεί αυτοτελώς, στην πηγή, με εξάντληση της φορολογικής υποχρέωσης ή έχουν απαλλαγεί νομίμως από τη φορολογία,
  • δ) με την επίκληση εισοδημάτων που αποκτήθηκαν νομίμως, δηλώθηκαν και φορολογήθηκαν κανονικά ή απαλλάχθηκαν από τη φορολογία κατά τα προηγούμενα έτη και τα οποία κατά τη διάρκεια του 2018 αναλώθηκαν (μέθοδος «ανάλωσης» κεφαλαίου προερχόμενου από εισοδήματα παρελθόντων ετών).